ایمنی در تونل های جاده ای و ریلی (۱ . مبانی و عوامل موثر بر ایمنی در تونل های جاده ای و ریلی)

با توجه به گسترش ساخت انواع تونل های زیرزمینی نظیر تونل های جاده ای، ریلی و مترو در سطح جهان و همچنین وقوع حوادث مرگبار در تونل ها در طول سالیان گذشته، امروز اهمیت ایمنی در تونل ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. عوامل مختلفی در وقوع حوادث در تونل ها و خسارات حاصل از آن نقش دارند ازجمله حمل کالاهای خطرناک، تنوع و کارایی تجهیزات ایمنی نصب شده در تونل، عملکرد و واکنش نیروهای امداد و نجات، رفتار افراد و کاربران تونل ها در هنگام وقوع حوادث و میزان توجه آنها به موارد ایمنی و درنهایت نحوه عملکرد مرکز کنترل تونل و سیستم های تهویه اضطراری. بررسی حوادث تونل های ریلی نشان داده که عامل اصلی ایجاد حوادث در این تونل ها نقص فنی و الکتریسیته بوده است. همچنین بررسی حوادث تونل های جاده ای نشان داده که رفتارهای انسانی اصلی ترین عامل ایجاد خسارات جانی در آتش سوزی ها بوده است. براساس تجارب به دست آمده از حوادث پیشین، مسائل و ضوابط تامین ایمنی آتش باید در مراحل طراحی تونل ها در نظر گرفته شده و نباید به بعد از ساخت تونل موکول شود. توجه به مسائل ایمنی تونل ها حدودا پس از سال ۲۰۰۰ میلادی و به دنبال وقوع برخی فجایع در تونل های جاده ای (نظیر حادثه تونل مونبلان و تائرن) و تونل های ریلی (نظیر متروی باکو و متروی دائگوی کره جنوبی) اهمیت یافت و تحقیقات گسترده فنی در این زمینه آغاز شد. انجمن جهانی جاده ها، کمیسیون اقتصادی اروپا و اتحادیه اروپا بر روی دو هدف اساسی در تامین ایمنی تونل های جاده ای اتفاق نظر دارند: اول، جلوگیری از وقوع حوادث بحرانی و دوم، کاهش آثار حوادث رخ داده. مجموعه اقدامات دستیابی به اهداف ایمنی و کاهش خطرات و ریسک در تونل های جاده ای نیز می تواند به دسته های زیر تقسیم بندی شود: رفتار کاربران تونل، اقدامات مدیریتی و عملیاتی، هندسه تونل، امکانات سازه ای تونل و تجهیزات تونل. در تونل های ریلی مجموعه ای از دستورالعمل های ایمنی که توسط اتحادیه بین المللی راه آهن جهت افزایش بهترتیب کارایی و اثرگذاری به شرح زیر بیان شده است: پیشگیری از وقوع حوادث، کاهش آثار منفی حوادث رخ داده، تسهیل امکان فرار افراد و تسهیل امکان امدادرسانی. در تونل های ریلی، به دلیل آنکه مدت زمان مورد نیاز برای مداخله و امدادرسانی در مواقع اضطراری معمولا بسیار زیاد است بنابراین توانایی نجات خویش نقش حیاتی ایفا می کند.