شناختی از نظریه عمومی سامانه‌ها؛ همراه با تفسیری از کاربست آن در سیبرنتیک

مقدمه: نظریه عمومی سامانه‌ها خود محصول رویکرد سیستمی در فهم پدیده‌هاست. این نوشتار با هدف شناخت ماهیت و مؤلفه‌های مفهومی این نظریه به پیشینه پیدایش و چگونگی رواج رویکرد سیستمی پرداخته است. همچنین، با در نظر گرفتن مؤلفه‌های مفهومی این نظریه، کوشش شده تا تفسیری از کاربرد نظریه عمومی سامانه‌ها (سیستم‌ها) در حوزه سیبرنتیک ارائه شود. روش‌شناسی: این نوشتار از نوع تحلیل مفهومی است. به طور کلی، تحلیل مفهومی متون، مبتنی بر داده‌های گردآوری شدۀ متنی و با هدف به دست دادن فهمی از ابعاد و مولفه‌های برسازندۀ هر یک از مفاهیم اصلی و نیز تبیین مرزهای مفهومی آنهاست. در این پژوهش نیز متون مرتبط با سیبرنتیک و نظریۀ عمومی سامانه‌ها، تحلیل مفهومی شده‌اند. یافته ها: کنکاش این نوشتار درباره چیستی و مؤلفه‌های مفهومی رویکرد سیستمی، زمینه نظری و چارچوب فلسفی- تاریخی لازم را برای فهم بهتر نظریه عمومی سامانه‌ها فراهم ساخته است. به‌سبب پیوند محکم میان این نظریه و حوزه سیبرنتیک، تفسیر و فهمی سیبرنتیکی از این نظریه ارائه شده است. یافته‌ها نشان داد که سرشاخه‌های این دو حوزه در بسیاری از رشته‌ها از جمله علم اطلاعات به هم رسیده است. نظریه عمومی سامانه‌ها و نیز نظریه سیبرنتیک، هر دو از مؤلفه‌های مهم در توسعه نظریه علم اطلاعات بوده‌اند.طبق نظریه عمومی سامانه‌ها و نیز نظریه سیبرنتیک، سامانه‌‌های سیبرنتیکی مبتنی بر اطلاعات نهفته در کنش‌های کنترل عمل می‌کنند؛ لذا از آنجا‌ که تمامی کنش‌های کنترل در سامانه‌‌های سیبرنتیکی، ریشه اطلاعاتی دارند، می‌توان گفت که عنصر اطلاعات، به‌عنوان یک مؤلفه مهم و اساسی در این سنخ سامانه‌‌ها به‌حساب می‌آید. بحث و نتیجه‌گیری: مطالعه حاضر نشان می‌دهد که یکی دانستن دو حوزه علم سامانه‌ها و سیبرنتیک نوعی بی‌مبالاتی نظری است؛ ولی در عین حال، میان این دو، اندیشه‌ها و مقاصد مشترک فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها در این نوشتار اشاره شده است. این هم‌راستایی میان دو حوزه علم سامانه‌ها و سیبرنتیک ناشی از آن است که این دو، محصول یک نگرش و رویکرد مشترک یعنی نگرش سیستمی هستند. در هر دو، مفهوم سامانه یک مفهوم کلیدی و بنیادین است؛ و به‌دست دادن قوانین و اصولی که مشابهت‌آفرین، تعمیم‌بخش و کل‌گرا باشد، یک ارزش اصیل به‌حساب می‌آید.