نقشه تولید علم ایران براساس مقاله‌های نمایه شده در SCI-E

مقدمه: هدف این پژوهش رسم نقشه علم ایران با استفاده از روش‌های جدید علم‌سنجی برای بازنمون بصری اطلاعات علمی منتشر شده است. این هدف از طریق نشان دادن ارتباط‌ها و تعاملات میان مقوله‌های موضوعی در SCI-E پی‌جویی شده است. روش‌شناسی: در این پژوهش از روش تحلیل استنادی و ردگیری موضوعی استنادهای هر متن و مرتبط ساختن آنها با موضوع متن استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش 11733 رکورد، مقاله‌های نمایه شده از ایران در SCI-E طی سال‌های 2001 تا 2005 است که در مرحله نخست با روش طبقه‌ای و در مرحله دوم با روش تصادفی منظم از این جامعه، نمونه گیری به عمل آمد. 2826 رکورد نمونه، همراه با فهرست مآخذ آن که 59424 رکورد را شامل می‌شد، در نرم‌افزار اکسل و نرم‌افزار اکسس ساماندهی شد. در تحلیل داده‌ها از آزمون‌های همبستگی کای – اسکور، پیرسون، قاعده پارتو و فرایند رتبه‌بندی Cross Tab از مقوله های موضوعی در ماتریس‌های متن استنادکننده به مأخذ‌های استنادشونده و برای رسم نقشه از نرم‌افزار ویزیو استفاده شد. یافته ها: یافته‌های پژوهش نشان داد، مقوله‌های موضوعی در خوداستنادی و دیگراستنادی رفتار متفاوتی دارند و در مجموع می‌توان مقوله‌های موضوعی را در این بخش به سه گروه دسته‌بندی کرد. رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی در 16 مقوله موضوعی علوم کشاورزی، زیست‌شناسی، شیمی، رایانه، مهندسی، محیط‌زیست و بوم‌شناسی، جغرافیا و زمین‌شناسی، علوم مواد، ریاضی، پزشکی، وراثت و زیست‌شناسی، علوم رفتاری و عصب‌شناسی، داروشناسی، فیزیک، علوم گیاهی و جانوری، علوم اجتماعی به تأیید رسید. 5 مقوله موضوعی اقتصاد و تجارت، ایمنی‌شناسی، میکروب‌شناسی، روانپزشکی و روانشناسی، علوم فضایی از ثبات رفتاری در خوداستنادی برخوردار نبودند. خوداستنادی رفتاری در مقوله موضوعی چندرشته‌ای نامشهود بود. در فضای استنادی هر مقوله موضوعی، 4 یا 5 مقوله موضوعی دیگر پس از خوداستنادی شناسایی شد که 80 درصد استنادها را به خود اختصاص می‌داد. این مقوله‌های موضوعی برای مقوله موضوعی استنادکننده، به‌عنوان مقوله‌های موضوعی مسلط یا اندک‌های اثرگذار شناسایی و معرفی شد. برای 22 مقوله موضوعی، 110 نقشه رسم شد. این نقشه‌ها مقوله‌های موضوعی که بیشترین تعاملات استنادی دوسویه را داشتند بازنمون کرد. اطلاعات بازنمون شده از نقشه‌ها استخراج و ارائه شد. بحث و نتیجه گیری: در 16 مقوله موضوعی رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی طی پنج سال به تأیید رسید. رشد و باروری علمی در این گروه از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم در اولویت اول برای همان مقوله موضوعی قابل پی‌جویی است. همچنین بایستی به مقوله‌های موضوعی مسلط که با تعداد اندک 4 یا 5 عدد، 80 درصد استنادها را به خود اختصاص داده‌اند در اولویت دوم سرمایه‌گذاری‌های توسعه علم توجه کرد. به بیانی یک متخصص در هر یک از رشته‌های تخصصی مرتبط با 16 مقوله‌ موضوعی معرفی شده، می‌تواند با دسترسی به منابع علمی همان موضوع و 4 یا 5 حوزه موضوعی دیگر به پژوهش و تألیف بپردازد. در سیاست‌گذاری‌های توسعه علم که بیشتر براساس داده‌های موجود از تعداد منابع اطلاعات علمی منتشر شده، تعداد اعضای هیأت‌علمی، تعداد دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و... انجام می‌پذیرفت، لازم است خصیصه‌های رفتاری پیکره علم همچون خوداستنادی و دیگراستنادی نیز مورد توجه قرار گیرد. این مولفه جدید هم‌افزایی‌هایی مقوله‌های موضوعی مسلط و مجاور مربوط به استنادها را برای مقوله موضوعی متن پشتیبانی خواهد کرد و اثربخشی سرمایه‌گذاری‌های هدف‌مند را افزایش خواهد داد.