نقد دیوان چاپی شوکت بخارایی و لزوم تصحیح مجدّد آن

شوکت بخارایی یکی از شاعران مطرح اوایل قرن دوازدهم هجری شمسی و اواخر دورة صفوی و سبک هندی است. کلیات اشعار او تنها یک‌بار چاپ و منتشر شده است؛ دکتر سیروس شمیسا با استفاده از دو نسخة خطی، آن را تصحیح و چاپ کرد. در این مقاله به نقد توصیفی‌تحلیلی تصحیح شمیسا از دیوان شوکت بخارایی پرداخته می‌شود و با ذکر کاستی‌های آن، ضرورت تصحیح دوبارة آن به اثبات می‌رسد. استفاده از نسخه‌های محدود با توجه به نداشتن اطلاع از نسخه‌های موجود در داخل و خارج از کشور و اقدام به تصحیح بدون داشتن تمرکز و علاقة باطنی به این کار باعث شده است تصحیح منظور کاستی‌هایی داشته باشد. برپایة اظهار خود مصحح محترم و استفاده از دو نسخه و داشتن تفکر احیا و نجات از فنای اثری با رونویسی و سپردن آن به چاپخانه، نسخه‌ای فراهم آمده که غلط‌های بسیاری در آن راه یافته است و ازسویی تصحیح یادشده به‌دلیل استفاده‌نکردن از نسخ خطی موجود دیگر، صورت علمی و انتقادی نیز ندارد؛ همچنین فهرست کتاب مختصر و اثر بدون تعلیقات است. بنابر دلایل یادشده، به تصحیح دوبارة دیوان اهتمام ورزیدیم. برای این تصحیح از شش نسخة خطیِ جدیدِ معتبرِ منتخب از 30 نسخة خطیِ در دسترس استفاده شد. اشکالات موجود در تصحیح پیشین را ـ که 360 مورد آن را یادداشت کرده بودیم ـ با انتخاب شیوة تصحیح بینابین زدودیم و نسخه‌ای کامل‌تر از آن و دیگر نسخه‌های در دسترس ارائه کردیم که مشتمل بر هفتاد و هفت غزل، یک قطعه، پنج رباعی و صد و پنجاه و شش تک‌بیتی اضافی است.