بررسی صحّت ضبط سروده‌های فارسی تاریخ بیهقی در دو تصحیح فیّاض و یاحقّی ـ سیّدی

در بیش از یک‌چهارم سروده‌های فارسیِ تاریخ بیهقی اختلافاتی در ضبط ابیات در دو تصحیح فیّاض و یاحقّی ـ سیّدی دیده می‌شود که به اختلاف معنی انجامیده ‌است. نویسندگان این پژوهش می‌کوشند با تحلیل این اختلافات، ضبط درست این ابیات را مشخص کنند. اعتبارسنجی این دو تصحیح در ضبط این ابیات، ارائۀ ضبط درست‌تر ابیات و کمک به درک بهتر مفاهیم تاریخ بیهقی از اهداف این پژوهش است. پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده است. داده‌ها به‌شیوۀ استقرای تام و با استفاده از روش کتابخانه‌ای و سندکاوی بررسی شد؛ سپس با توجه به چینش واژگان و گزینش و قرارگرفتن آنها در محور هم‌نشینی و جانشینی و استفاده از مفاهیم دستوری، معنایی، وزن شعر و اختلاف نسخه‌ها به‌شیوۀ استدلالی ـ عقلانی تجزیه و تحلیل شد. نتیجه نشان می‌دهد در هشتاد و یک بیت (بیش از یک‌چهارم) از مجموع 321 بیت شعر فارسیِ تاریخ بیهقی، اختلافاتی در ضبط و گزارش ابیات در این دو تصحیح دیده می‌شود که به اختلاف معنی نیز انجامیده است. در پنجاه و سه بیت (43/65 درصد)، ضبط و گزارش فیاض درست‌تر است؛ اما در چهارده بیت (28/17 درصد)، ضبط یاحقّی ـ سیّدی درست‌تر به نظر می‌رسد. همچنین در این پژوهش صورت درست و معنی روشن چهار بیت از چهارده بیتی ارائه شده ‌است که در هر دو تصحیح مغشوش بود و درنتیجه معنی نامفهومی داشت.