ارزیابی عوامل محیطی در شکل گیری استقرارهای اشکانی دشت سرخس

دوره اشکانی در خراسان نسبت به دیگر ادوار تاریخی ایران هر چند بیشتر شناخته شده است؛ اما نیازمند کاوش­های باستان­شناسی مدون و هدفمندی است تا اطلاعات و داده­های باستان­شناختی محکم و استواری در اختیار باستان­شناسان قرار دهد. با توجه به خاستگاه اشکانیان در شمال شرق ایران دشت سرخس هدف یک بررسی روشمند میدانی قرار گرفت تا از روند و چگونگی استقرار و تاثیرگذاری دوسویه طبیعت و انسان در منطقه درک درستی حاصل گردد. نتیجه این بررسی، شناسایی چهارده محوطه استقراری از این دوره بود که این تعداد از منظر عوامل محیطی و وسعت محوطه­ها، قابل تامل و ارزیابی است. هم چنان که گفته آمد، هدف و ضرورت این پژوهش بررسی و شناخت استقرارهای دوران اشکانی در این منطقه و مطالعه پیرامون مولفه­ها و عوامل موثر در شکل­گیری و الگوی پراکندگی محوطه­ها در این حوزه جغرافیایی است. از این رو، محوطه­های شناسایی شده­ اشکانی دشت سرخس از منظر عوامل محیطی و شاخصه­های موثر جغرافیایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در تحلیل داده­ها، علاوه بر استفاده از روش­های مرسوم در بررسی­های میدانی و الگوهای استقراری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد. خروجی نقشه­ها و داده­های استقرارهای اشکانی منطقه نشان داد که از میان عوامل محیطی موثر در شکل­گیری استقرارها، دوری و نزدیکی یا قرار گرفتن استقرارها در امتداد مسیر رودخانه­ها (الگوی استقرار خطی)، راه­های ارتباطی (نسا و جاده ابریشم)، ارتفاع و ناهمواری در مکان­گزینی استقرارها در محدوده ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۱۱۰۰ متر از سطح دریا و چگونگی پراکنش آنها در دشت سرخس و همچنین ارتفاعات در شکل­گیری استقرارها بیشتر از سایر عوامل محیطی تاثیرگذار بوده است. از مهمترین نتایج بررسی حاضر، شناسایی و کشف استقرارهایی با آثاری غنی از دوره  اشکانی و تحلیل شکل­گیری آنها بر مبنای عوامل و مولفه­های محیطی و نیز بازسازی بخشی از فرهنگ اشکانی در شمال شرق خراسان و تاسیس گاهنگاری نسبی پارتیان دشت سرخس در چارچوب طبقه­بندی، گونه ­شناسی و گونه­ شناختی نمونه­های سفالین به دست آمده است.