تصویرشناسی «خود» و «دیگری» در سفرنامه های حج معاصر عربی

دو مفهوم بنیادی و هویتساز «خود» و «دیگری» یکی از مهمترین زمینههای مطالعات فرهنگی در عصر حاضر است. این قبیل مطالعات با فراهم آوردن زمینه مناسب برای شناخت هرچه بیشتر و دقیقتر ملتها از یکدیگر، ضمن افزایش خودباوری و شناخت از خود، میتواند زمینه را برای برقراری تعامل مثبت و سازنده ملتها با یکدیگر نیز مهیا نماید. پژوهشهایی از این دست در حوزه ادبیات به دانش تصویرشناسی موسوم است که از اوایل قرن نوزدهم برای نخستین بار در آثار اندیشمندان فرانسوی شکل گرفت. ادبیات سفرنامهای به فراخور ماهیت آن، میتواند یکی از مناسبترین بسترها برای مطالعات از این دست باشد. پژوهش پیش رو، با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعه و بررسی سه سفرنامه حج معاصر عربی مربوط به سالهای ۱۳۴۹-۱۳۵۹ق یعنی سفرنامه شکیب ارسلان، محمد حسین هیکل و محمد لطفی جمعه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مفهوم «خود»، بیشتر در قالب خود مسلمان و خود عرب؛ و مفهوم دیگری در قالب دیگری غرب، دیگری ترک، دیگری وهابی، دیگری شیعه و دیگری غیر مسلمان نمود یافته است.