مالیات یا اخاذی: بررسی نظام مالیاتگیری ایران پس از دوره ایلخانی با تاکید بر عصر صفوی و قاجار

چند سالی است که اخبار مبتنی بر فساد از دستگاه­های دولتی ایران شنیده می­شود. نوعی از ارتباطات درون­گروهی در ساخت قدرت که در آنها اعضای هر جناح سیاسی برخلاف منفعت عمومی و به سود خود و دیگر اعضای گروهشان عمل می­کنند. از طرف دیگر میان مردم با کارگزاران خرد حکومتی در سطوح پایین­تر سیستم اجرایی کشور همکاری مبتنی بر رشوه و باج­دهی در سال­های اخیر شکل گرفته است بهطوریکه شاخص ادراک فساد اداری در کشور در سالیان گذشته در مقایسه یا سایر دول منطقه رو به کاهش نهاده است. ادعای مطرح شده این است که این نوع از همکاری نظامند مبتنی بر فساد، در یک بستر تاریخی و در تعاملات میان کارگزارن و شهروندان ایران شکل گرفتهاست. لذا این مقاله میکوشد تا از منظر جامعه­شناسی تاریخی به فهمی جدید و البته تاریخی از مناسبات مالی میان حکومت و مردم دستیافته شود. در این راستا، بررسی اسناد و تحلیل­های ثانویه معتبر تاریخی، مورد استفاده قرار گرفتهاند. همچنین برای مشاهده بهتر مدارک تاریخی، مدلی مفهومی برای تبیین بهتر روابط میان اجزای رویدادی­های مورد مشاهده طراحی شده است. در طراحی این مدل، از آرای نظریه­پردازانی چون الیاس، گمبتا و تیلی در جهت دستیابی به استنتاجی مبتنی بر بهترین تبیین استفاده شده است. یافته­های تحقیق نشان می­دهند که در نقاط تعاملاتی کارگزارن حکومتی با شهروندان، مجموعه از مناسباتی مالی همراه با سختگیری، فساد و بدبینی حاکم بوده که از هیچ رموز آئینی شده­ای نیز پیروی نمی­کرده است.