دور، وزن دوری و منشا اختیار شاعری در وزن دوری

واژه «دور» در عروض قدیم به کار رفته، اما درباره اوزان دوری بحث نشده است. در عروض جدید، اصطلاح «اوزان دوری» به گروهی از اوزان متناوب­الارکان اطلاق می­شود که قرارگرفتن هجای کشیده به جای هجای بلند در انتهای نیم­مصراع، خللی در وزن آن ایجاد نمی­کند و شاعر مجاز است در نیم­مصراع این اوزان، همانند پایان مصراع، از هجای کشیده به جای هجای بلند استفاده کند. تعریف وزن دوری، شرایط و ویژگی­های آن همواره محل اختلاف صاحب­نظران علم عروض بوده است. در این مقاله ضمن بررسی اصطلاح دور در موسیقی و عروض قدیم و تبیین شرایط اوزان دوری، تحلیلی انتقادی از ویژگی­های اوزان دوری و تفاوت آن با دیگر اوزان متناوب­الارکان ارایه می­شود. در ادامه ضمن تعریف دو مشخصه «دوره تناوب» و «مدت سکوت در نیم­مصراع» برای اوزان شعر فارسی، منشا اختیار شاعری در اوزان دوری بررسی و درباره وجه تمایز اوزان دوری و غیردوری بر اساس این دو مشخصه بحث می­شود.