خلود در عذاب جهنم از منظر ابن قیم جوزی و علامه طباطبایی

خلود اهل نار و عذاب ابدی یکی از بحث های مهم و پیچیده ای است که عالمان دیانت را مشغول کرده است و هریک به مقتضای اصول و مبانی فکری خویش روش متفاوتی برای حل این مسئله و سوالات مطرح دراین باره در پیش گرفته اند؛ ازجمله اینکه چگونه عذاب ابدی و خلود همیشگی در آتش با رحمت و عدالت خداوند سازگار است و اینکه چگونه ممکن است گناه محدود، عذابی نامحدود داشته باشد. این تفاوت رای را در نظرات ابن قیم اشعری و علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر شیعی به خوبی می توان مشاهده کرد. ابن قیم جوزی ازجمله متکلمانی است که قائل به خلود در عذاب نیست و به طور وسیع و روشمند به مسئله خلود اهل نار پرداخته است. وی در بخشی از سخنان خود، آراء قائلین به خلود را بیان کرده است و در بخشی دیگر، آن ها را نفی و نقد می کند. وی با بیان ادله فراوان عقلی و نقلی، جاودانگی نداشتن در آتش را اثبات می کند. علامه طباطبایی در تفسیر آیاتی که مربوط به خلود اهل نار است، بر اصل خلود پافشاری کرده است و سعادت و شقاوت، خیر و شر در آدمیان را به ظهور حالات و ملکات نفسانی نسبت می دهد که در دنیا کسب کرده اند و معتقد است اگر کفر و شرک در نفس رسوخ کند، باعث عذاب دائمی می شود؛ اما بر این نکته نیز تاکید می کند که خلود در نار به کافران اختصاص دارد. وی در رابطه با خلود اهل نار بر این نکته تاکید دارد که قرآن کریم بر خلود و جاودانگی در آتش، نص صریح دارد و معتقد است نمی توان همه احکام شرع و خصوصیات معاد را با مقدمات کلی عقل اثبات کرد؛ زیرا دست عقل به آن خصوصیات و جزئیات نمیرسد و تنها راه اثبات آن، تصدیق به نبوت پیامبر صادق است. ابن قیم جوزی و علامه طباطبایی هریک با توجه به مشرب و مبانی فکری که داشته اند، در تبیین مسئله خلود در عذاب دلایلی بیان کرده اند که به لحاظ روشی و محتوایی و تفسیری متفاوت اند.