بررسی ساختاری حیاط در مساجد معاصر شهر تهران

حیاط مسجد که مظهر فضایی مفهوم خلاء در معماری اسلامی است در ساماندهی فضایی مساجد و القای مفاهیم معنوی اسلام نقش بسزایی را ایفا میکند. در طراحی مساجد اولیه ی اسلامی نیز وجود و اهمیت این عنصر قابل مشاهده است. حتی در مساجد برون گرا که فاقد حیاط میباشند مفهوم خلاء از طریق میادین شهری واقع در مجاورت مسجد محقق میشود تا حس معنوی آن قبل از ورود به مسجد القا گردد. متاسفانه به دلیل تغییر نگاه نسبت به جایگاه مسجد در طراحی شهری معاصر ایران - که تحت تاثیر ایدئولوژی های غربی هستند - نقش محوری این عنصر به شدت کمرنگ شده و به تبع آن حیاط مساجد به لحاظ عملکردی و القای حس معنوی کارایی خود را از دست داده یا به شدت تضعیف شده اند. در مقاله ی حاضر این مسئله با استفاده از نمونه های موردی از مساجد معاصر شهر تهران، که شامل مساجد سنتی و مدرن میشوند، به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. نتایج این مطالعات نشان میدهد که مساجد معاصر یا فاقد عنصر حیاط هستند - بدون جبران فقدان آن از طریق فضای باز شهری- و یا در صورت طراحی، حیاطها فاقد تناسبات مناسب هستند. در مواقعی هم که به الگوبرداری از معماری سنتی پرداخته اند در اکثر موارد تنها برداشت های فرمال بوده و به لحاظ عملکردی فقدان نقش موثر حیاط در سلسله مراتب فضایی شهری دیده میشود.