الگوهای نقوش خوون چینی شوشتر و دزفول از صفویه تا امروز

در جلگه ی خوزستان استفاده از آجر پیشینه ای طولانی دارد. معماری شوشتر و دزفول و بعضا در نمونه های اندک در شهرهای مجاوراین دو، دارای نوعی تزئینات منحصربه فرد آجری به نام «خوون چینی» هستند. در این شهرها به خصوص در دزفول، آجر در تمام اجزای بنا به کار رفته است، از ساختار تا تزئینات. در واقع خوون چینی کاربرد آجر به صورت تزئینی و آمود در پیشانی بناست. در این مقالهبه اثبات وجود الگوهای تزئینی که معمار آنها را رسم کرده می پردازیم و برای آنها شاهد اجرا در معماری می آوریم؛ الگوهایی که برمبنای تقسیمات آجر در معماری این مناطق شکل گرفته اند. اغلب گمان می کنند که این نقوش و یا معماری سنتی ایران الگوهای ازپیش تعیین شده نداشته و معمار در محل آنها را به صورت بداهه اجرا می کرده است. اما با مطالعه، صحبت با معماران سنتی واستادکاران محلی اسنادی یافت شد که نشان می دهد این تزئینات هندسی اغلب از قبل بر کاغذهای شطرنجی ترسیم و به صورتدقیق محاسبه می شده اند و آنگاه استادکار بر اساس آن آجر را برش داده و در بالای سردرها و قسمت های مهم نمای بنا نصب می کردهاست. قدمت این شیوه ی آجرچینی هنوز مشخص نشده است، اما در دوره ی صفوی و به خصوص قاجار به اوج شکوفایی خود رسیده اند.نقوش مد نظر که در حال حاضر در معماری این شهرها می بینیم مربوط به دورههای صفویه، قاجار و پهلوی هستند و تا دهه ی چهلشمسی کاربرد آنها پابرجا بوده است. این اسناد تصویری و مصادیق معماریشان مشابهت هایی با سایر هنرهای این مناطق دارد کهنشان دهنده ی نوعی سامان تصویری ویژه در این شهرهاست.