بررسی تکثر معنایی در حکایت «شاه و کنیزک» مولوی براساس نظام رمزگان روایی رولان بارت

روایت شاه و کنیزک، نخستین حکایت مثنوی مولانا پس از نی نامه، یکی از محوری ترین داستان های این منظومه به شمار می رود که اساسی ترین اندیشه های شاعر در آن گنجانده شده است. اهمیت بسیار این حکایت باعث شده است تا بسیاری از مثنوی پژوهان درباره تفسیر معانی و تشریح نمادهای آن اقدام کنند و همین موضوع باعث طرح دیدگاه های بسیار و کمابیش متعارض می شود. گروهی از شارحان، روایت شاه و کنیزک را داستانی نمادین دانسته و به ذکر نمادهای آن پرداخته اند؛ عده ای دیگر ضمن تاکید بر اهمیت حکایت، این نوع نمادیابی ها را نامناسب با ذوق و قریحه مولوی دانسته اند.داشتن قضاوت درست درباره این مواضع مختلف، مستلزم استفاده از روش های چارچوب مند خوانش متون ادبی و هنری است؛ در این میان، شیوه رولان بارت می تواند راهگشا باشد. بارت میان «متن خواندنی» و «متن نوشتنی» تمایز می گذارد و متن نوشتنی را نظامی متشکل از رمزگان های مختلف می داند که در پیوند با یکدیگر باعث ایجاد معانی متکثر می شود. بر همین اساس به خواننده پیشنهاد می کند تا با استفاده از رمزگان های پنج گانه هرمنوتیکی، کنشی، معنابنی، نمادین و فرهنگی به واکاوی معنا در متن بپردازد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به نگارش درآمده و هدف آن دست یافتن به گفتمان های اصلی تقویت شده است که سطوح مختلف معنایی متن آن را ایجاد کرده است؛ زیرا از این رهگذر می توان به موضعی علمی در زمینه حل تعارض های میان مفسران درباره معنای نمادها و مفاهیم اساسی این حکایت رسید.نتایجبررسیرمزگان هایمتننشانمی دهدکهسهگفتمان «مرادی  مریدی»، «آن سریاین سری» و «توکلتبختر» گفتمان های اصلی متن هستند و همه رمزگان ها و سطوح معنایی، این گفتمان ها را تقویت می کند. در زمینه معنایابی نمادهای حکایت نیز باید گفت تمرکز بر دوگانه های اصلی متن نشان می دهد که این حکایت به شکل نمادین به بازنمایی پیوند ابعاد وجودی انسان پرداخته است؛ بنابراین با توجه به دیدگاه های ابن سینا درباره شیوه تعلق نفس به جسم خاکی، می توان نمادهای حکایت را اینگونه تفسیر کرد که شاه نماد نفس، کنیزک نماد جسم و زرگر نماد دنیاست.