تنوع اکوتیپی منداب (Eruca sativa L.‎) در تحمل به شوری کلرید سدیم در مرحله جوانه زنی وگیاه کامل

سابقه و هدف: شوری‎ ‎یکی‎ ‎از‎ ‎مهمترین‎ ‎تنش های‎ ‎محیطی‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎در‎ ‎مناطق‎ ‎خشک‎ ‎دنیا‎ ‎نظیر‎ ‎ایران‎ ‎تولید‎ ‎محصول‎ ‎را‎ ‎محدود‎ ‎می-نماید. به منظور برآورده کردن نیازهای غذایی جمعیت در حال رشد جهان، استفاده از زمین های حاشیه ای که معمولا قدرت باروری پایینی دارند و به درجات مختلفی تحت تاثیر تنش های عناصر غذایی، شوری و ... هستند، برای تولید محصولات جایگزین بدون کاهش چشمگیر در ارزش اقتصادی محصول اصلی، راهکاری عملی به نظر می رسد. منداب (Eruca sativa) به عنوان یکی از گیاهان بسیار کهن بومی خاورمیانه سازگاری بسیار بالایی به شرایط گرم و خشک این منطقه دارد. این گیاه می تواند به عنوان کود سبز یا گیاه پوششی نقش مهمی در حفاظت خاک در زمین های آیش و همچنین برنامه های تناوب داشته باشد. با این حال دانش چندانی در مورد تحمل به شوری منداب در مرحله جوانه زنی و مراحل رشدی و گیاه کامل وجود ندارد. این آزمایش با هدف بررسی واکنش شاخص های جوانه زنی و اجزا عملکرد چند اکوتیپ محلی منداب به شوری و شناسایی اکوتیپ های متحمل به شوری به منظور استفاده در برنامه های به نژادی احتمالی انجام شد مواد و روش ها: این پژوهش در چارچوب دو آزمایش جداگانه انجام شد. در آزمایش اول در چارچوب طرح کاملا تصادفی به صورت فاکتوریل دو عاملی و با چهار تکرار، درصد و سرعت جوانه زنی و بنیه بذر هفت اکوتیپ محلی گردآوری شده از دو استان کرمان و فارس به نام های سیرجان، بردسیر، ریگان، شهداد، آباده، دهمورد و درجوه در شوری های شاهد (آب مقطر)، ۳، ۶، ۹، ۱۲، ۱۵ و ۱۸ دسی زیمنس بر متر اندازه گیری شد. در آزمایش دوم در چارچوب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار همان اکوتیپ ها در شرایط نیمه مزرعه ای درون باکس های سیمانی و در خاکی غیرشور (۸/۱ دسی زیمنس بر متر) کاشته شدند و تا مرحله چهار برگی با آب شهر آبیاری شدند. سپس اعمال شوری با آب شور برای رسیدن به سطح شوری ۴، ۸ و ۱۲ دسی زیمنس بر متر انجام شد. در هر دو آزمایش شوری با حل کردن غلظتهای مختلف نمک کلرید سدیم در آب بدست آمد. در پایان فصل رشد عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت به همراه ارتفاع ساقه و تعداد دانه در خورجین اندازه گیری شدند. برخی شاخص های تنش، برای اکوتیپ ها محاسبه شد و بر اساس تحلیل همبستگی و بای پلات نتایج تفسیر شد. یافته ها: در همه اکوتیپ ها، درصد و سرعت جوانه زنی و همچنین بنیه گیاهچه با افزایش شوری از سطح شاهد به ۱۸ دسی زیمنس برمتر کاهش یافت اما از این لحاظ بین اکوتیپ ها تفاوت قابل توجهی وجود داشت. سرعت جوانه زنی و بنیه گیاهچه در اثر تیمارهای شوری بسیار بیشتر از درصد جوانه زنی کاهش یافتند. بر اساس روش نمره دهی، سیرجان، درجوه و بردسیر به ترتیب به عنوان اکوتیپ های برتر، متوسط و ضعیف از نظر تحمل به شوری شناسایی شدند. در آزمایش نیمه مزرعه ای واکنش اکوتیپ ها بسیار متفاوت بود و اکوتیپ شهداد هم در شرایط شاهد و هم در شوری ۱۲ دسی زیمنس بر متربالاترین عملکرد دانه و بیولوژیک را نشان داد. از نظر مقدار عددی اکوتیپ شهداد و درجوه به ترتیب بیشترین و کمترین مقدارهای STI، GMP، HM و MP را به خود اختصاص دادند. تحلیل بای پلات نیز نشان داد که شهداد بیشترین عملکرد دانه و کمترین حساسیت به شوری را دارد. نتیجه گیری: تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین اکوتیپ ها از نظر تحمل به شوری در مرحله جوانه زنی و گیاه کامل مشاهده شد. با این حال واکنش اکوتیپ ها در این دو مرحله متفاوت بود که نشان می دهد سازوکارهای تحمل به شوری در مراحل نموی مختلف متفاوت است و ممکن است ارتباط نزدیکی با مبداء جغرافیایی – اقلیمی بذر نداشته باشد. بر اساس نتایج به نظر می رسد منداب در گروه گیاهان نیمه متحمل به شوری قرار داشته باشد و از این رو امکان کشت وکار آن به عنوان گیاه فرعی در برخی از خاک های شور وجود داشته باشد.