بررسی بارشهای آذربایجانشرقی و اردبیل و علل تغییرات ناحیه ای و فصلی آن

در بارش های هر منطقه عواملی بنام فاکتورهای اقلیمی موثرند که مهمترین آنها، عرض جغرافیائی، فاصله از دریاها، ارتفاع، پستی و بلندی می باشد. عرض جغرافیائی تاثیر زیادی در بارش دارد و کمربند جغرافیائی با عرض حدود ۲۰ تا ۴۰ درجه که کشور ایران و از جمله آذربایجان در آن واقع شده، کمربند کم باران جهان می باشد. بارش های ایجاد شده در آذربایجان بجز رگبارهای محلی منشاء فرامنطقه ای دارند که در اثر سیستم های غربی و عمدتا مدیترانه ای ایجاد می شوند. البته بخشی از بارش های استان اردبیل ناشی از جریانات مربوط خزری است. در ایران استان های ساحلی خزر بیشترین بارندگی را دارند و در درجه بعد آذربایجان، مناطق واقع در غرب زاگرس و نیز شمال خراسان از بارش بالنسبه بالائی در مقایسه با نواحی مرکزی و جنوبی کشور برخوردارند. بدلیل کوهستانی بودن آذربایجان بارندگی نواحی مختلف آن اختلافات زیادی با هم دارند و بطور معمول نواحی جنوبی پرباران تر از نواحی شمالی و نواحی مرتفع پرباران تر از نواحی پست می باشند. بارندگی های آذربایجان عمدتا در فصول ملایم و سرد سال ایجاد می شوند و پرباران ترین فصل آن، بهار می باشد. چون سیستم های باران زای موثر بر آذربایجان عمدتا غربی هستند، بارش های سنگین و فراگیر موقعی اتفاق می افتند که مرکز کم فشار با منشاء مدیترانه ای به منطقه تاثیر کند. هرچه این سیستم ها عمیق بوده و رطوبت بیشتری داشته باشند، باران زائی آنها نیز بیشتر خواهد بود. بارندگی های منطقه با شاخص NAO که اختلاف فشار بین مرکز کم فشار ایسلندی واقع در شمال اقیانوس اطلس و پرفشار آزور واقع در غرب کشور پرتقال می باشد در ارتباط است. در فاز منفی NAO سیستم جوی به تعداد بیشتری به آذربایجان تاثیر کرده و بارندگی آن افزایش می یابد، در فاز مثبت NAO تعداد سیستم موثر بر آذربایجان کاهش یافته و به تبع آن بارندگی نیز کاهش پیدا می کند. فازهای NAO غالبا در زمستان شکل گرفته و تا پایان سال تداوم می یابند. بنابراین میزان بارش زمستان نقش تعیین کننده در بارش ماه ها و فصول بعدی دارد. همینطور بررسی های آماری نشان می دهد که بین بارندگی ماه دسامبر و بارندگی ماه بعد یعنی ژانویه همبستگی منفی وجود دارد، بدین معنی که افزایش بارش در دسامبر با احتمال زیاد منجر به کاهش بارش در ژانویه می گردد و همینطور برعکس، ولی در ماه های بعدی یعنی از ژانویه تا دسامبر باستثناء ماه های تابستان، بین دوماه متوالی همبستگی مثبت مشاهده می شود یعنی افزایش بارش در هرماه با احتمال بالا منجر به افزایش بارندگی در ماه بعد می شود و برعکس. ما از این ارتباطات استفاده کرده و روش ها و فرمول هائی برای پیش بینی مقدار بارش فصلی و سالانه ارائه دادیم و بطور کلی نشان دادیم که بین بارش ماه مارس و جمع بارش سالانه ارتباط وجود دارد و بطوریکه آمار ۵۳ ساله تبریز نشان می دهد در سالهائیکه بارندگی مارس بیشتر از میانگین بود، با احتمال  ۸۴% بارندگی سالانه نیز پیش از میانگین بوده است و میزان افزایش بارش سالانه بطور متوسط ۲/۵ برابر افزایش بارش ماه مارس می باشد. همینطور در سالهائیکه بارندگی مارس کمتر از میانگین بود، بارندگی سالانه نیز با احتمال ۷۱% کاهش یافته و میزان کاهش بارش سالانه بطور متوسط ۴ برابر کاهش بارش ماه مارس بوده است.