معناشناسی واژه «دعاء» در قرآن کریم با تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی

دعا یکی از روش های رهایی از اضطراب و نگرانی و دستابی به آرامش است؛ بنابراین نیاز ضروری دنیای امروز است. جایگاه دعا در ادیان مختلف به خصوص در دین مبین اسلام بر کسی پوشیده نیست. کلمه دعا و مشتقاتش ۱۸۲ بار در آیات قرآن کریم به کار رفته است. آثار گوناگون دعا با رویکردهای مختلف در این زمینه نشان دهنده اهمیت این مسئله نزد دانشمندان مسلمان است. با وجود اهمیت واژه دعا از جهت تبیین یک مفهوم بنیادی در رابطه انسان با خداوند و همچنین ضرورت دنیای امروز، اما این واژه و مشتقاتش در قرآن با رویکرد معناشناسانه بررسی نشده است. این پژوهش قصد دارد با روش معناشناسانه به تبیین مفهوم واژه دعاء در قرآن بپردازد و مولفه های معنایی آن را به کمک هم نشین ها و جانشین ها و اضدادش در قرآن استخراج کند. پس از بررسی آیات و کاربست روش معناشناسی، نتایج زیر به دست آمد: این واژه در قرآن، سه دسته هم نشین دارد: هم نشین های اشتدادی: آتی، سمع، اجاب و استجاب، آمن، هدی، جعل، لم و قوم؛ هم نشین های تقابلی: شرک، کفر، ضلال و ضرر و هم نشین های مکملی: الله، رب، رسول و انسان. با بررسی هم نشین های واژگان هم نشین دعاء، همچنین این جانشین ها برای واژه دعاء به دست آمد: قول، امنیت، علم، تبعیت، هدایت، اتیان، کفر و مشیت. در پایان از بررسی هم نشین ها و جانشینها مولفه های معنایی زیر برای واژه دعاء کشف شد: قول، امنیت، علم، هدایت، کفر، فضلیت، تبعیت، صدق، حکمت و کتابت.