دستور زبان فارسی در قفقاز

بر اساس شواهد تاریخی و مستندات فرهنگی، سرزمین قفقاز، دارای اشتراکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی دیرینه ای با ایران و مردمان آن است. یکی از این حوزه های مشترک که تاثیرات دو سویه فراوانی از روابط فرهنگی و تاریخی ایرانیان و ملت قفقاز، در روزگاران دراز پدید آورده است، مسائل ادبی و حوزه تتبعات شعری و تحقیقات مربوط به زبان و ادبیات است. بررسی های نقدشناختی آثار گویندگانی چون نظامی گنجه ای، خاقانی شروانی، مجیر بیلقانی، واله داغستانی و ... نشان می دهد که زبان شعری این سخنوران، نمی تواند با این شاعران آغاز گردد و در سخن همان ها به اوج پختگی برسد. بی گمان در این میان، سنت و سابقه ای در کار بوده و صد هزار دریای هنر و فضیلت پیش از آن دست در کار آفرینش هنری بوده است تا بزرگانی چون خاقانی و نظامی و مجیر از میان آن ها سر برآورند. در این میان، یکی از شاخههای مهم جریان زبان و ادب فارسی در قفقاز، تالیف کتابهای دستور زبان و لغت نامه های فارسی است. نگاهی به سیر تاریخی تدوین و تالیف این کتابها نشان میدهد که پیشگامان تالیف کتابهای فرهنگ لغات و دستور زبان فارسی، نویسندگان قفقاز بودهاند. در تاریخ تدوین کتابهای دستور زبان، سرزمینهای قفقاز نقش بسیار مهمی دارند. این سرزمین یا خاستگاه مادری مولفان کتابها بوده اند و یا پذیرنده مولفانی غیربومی که در آن ناحیت ساکن شدهاند. ما در این مقاله ابتدا نگاهی کلی به تاریخ دستورنویسی و لغت نامه نگاری در قفقاز می کنیم و سپس با رعایت اختصار و ایجاز، به معرفی چند تن از مولفان کتاب های لغت و دستور زبان فارسی می-پردازیم.