بررسی عملکرد سدهای ذخیره ای و زیرزمینی احداث شده در منطقه کرمان و اثرات مثبت و منفی آنها برمنابع پایین دست (مطالعه موردی: حوضه آبریز سد تنگوئیه سیرجان)

بررسی عملکردسدهای ذخیره ای و زیرزمینی احداث شده در منطقه کرمان و اثرات مثبت و منفی آنها برمنابع پایین دست (مطالعه موردی: حوضه آبریز سد تنگوئیه سیرجان) سد استراتژیک تنگوئیه سیرجان بر روی رودخانه تنگوئیه با آورد متوسط سالانه ای بالغ بر ۳۲/۹ میلیون متر مکعب با هدف آب قابل تنظیم سالانه ۲۰/۷ میلیون متر مکعب جهت تامین آب شرب شهر سیرجان ، صنعت گل گهر وحقابه بران پایین دست طراحی و در سال ۱۳۸۰ به بهره برداری رسیده است. اما میانگین ورودی به سد، پس از آبگیری تا سال ۱۳۹۲ حدود ۸/۲ میلیون متر مکعب در سال، بر اساس آمار موجود در دفتر بهره برداری و نگهداری از سدها شرکت مدیریت منابع آب ایران بوده است. براساس آمار ثبت شده موجود در محل ایستگاه هیدرومتری فیروزآباد از سال ۵۳-۱۳۵۲ تا سال ۸۰-۱۳۷۹ متوسط تعداد روزهائیکه در رودخانه آب جریان داشته به میزان ۲۵۹/۴ و روزهائیکه رودخانه خشک بوده است برابر ۱۰۵/۸ بوده است. از سال ۱۳۷۶ و عمدتا از سال ۱۳۸۰ احداث ۹۷ سازه شامل ۲۱ حوضچه خاکی، ۴۰ بند سنگی ملاتی و ۳۶ دایک خاکی با مجموع حجم اولیه ۳/۴ میلیون مترمکعب شناسائی گردیده است که حدود ۰/۴۲ میلیون مترمکعب از مخازن سازه ها، از رسوب پر شده است. بررسی ها نشان داد درصد کاهش آبدهی سالانه دوره بهره برداری، به برآورد آبدهی طراحی سد، براساس
آمار موجود ایستگاه هیدرومتری سرخوان واقع بر بالادست سد سیرجان در بانک اطلاعاتی حدود ۶۲ درصد وبه استناد آمار برداشت شده از طریق مدیریت سد معادل ۷۵ در صد می باشد. لذا برای مشخص شدن علت کاهش آبدهی (اثر کاهش ریزش های جوی ، برداشت و مصرف و تاثیر سازه های احداثی) ورودی به مخزن سد ، بررسی های زیر انجام شد.در پاسخ به این سوال که چه میزان از کاهش آبدهی حوضه آبریز سد، ناشی از کاهش بارندگی و نزولات جوی در حوضه می باشد. درصد تغییرات ۱۱ ساله بارش دوران بهره برداری از سد در سطح حوضه نسبت به دوره ۴۰ ساله محاسبه شد.طبق نتایج ، درصد تغییرات بارندگی در طی دوره ۱۱ ساله نسبت به دوره ۴۰ ساله بیشتر از ۱۱ درصد نبوده که می توان نتیجه گرفت کاهش آبدهی شدید حوضه آبریز سد، نمی تواند تمامی آن ناشی از کاهش شدید بارندگی در منطقه باشد. از آنجائی که بخش عمده حوضه سد تحت تاثیر سازه های احداثی است . بخشی از کاهش آبدهی ناشی ازکنترل جریانات رودخانه به دلیل آبگیری توسط مخازن بندها وشرایط مهیا جهت تبخیر بیشتر می باشد. باتوجه به تعداد روزهای بارانی در سال وتولید باران موثر برای ریزشهای بیش از ۲ میلیمتر در روز، سازه ها چند بار در سال آبگیری شده و حجمی بیش از ظرفیت خود را در سال کنترل وبا توجه به عدم لوله های تخلیه باعث کاهش ورودی سد سیرجان می گردند.سازه های معدن مس چهارگنبد ۱،۲،۳ و سلطان حسین بیشترین تاثیر در کاهش وردی به سد سیرجان را دارند. وبررسی ها نشان میدهد بطور میانگین حدودآ حجمی برابر ۱,۹ میلیون مترمکعب در سال توسط این چهار سازه بر روی کاهش حجم ورودی به سد سیرجان تاثیر دارند.اجرای سازه های متعدد در سطح حوضه آبریز منتهی به دریاچه سد وعملکرد این سازه ها تاثیر ،در تغییر آورد جریان و رسوب دارد. همچنین دبی ویژه رسوب به دلیل کاهش آب ورودی به مخزن و همچنین تله اندازی در چکدمهای احداثی از ۱۳۴/۲ به ۷۹/۶ تن در سال در کیلومتر مربع در دوره بهره برداری ۹۲-۱۳۸۱ کاهش یافته است.در این پژوهش تاثیر سیلابهای سال ۶۳ و سال ۱۳۹۲ که هردو در دهه دوم فروردین ماه به وقوع پیوسته اند ،بررسی شد. ضریب تبدیل بارندگی به رواناب برای سیل ۶۳/۱/۱۱ معادل ۵ در صد وبرای سیلاب ۱۹ و ۲۰ فروردین ۹۲ با توجه به میزان بارندگی بسیار بالای حوضه فقط یک در صد اتفاق افتاده است. و برای ارزیابی شرایط موجود در برنامه ریزی منابع آب از نرم افزار HEC-HMS جهت مدل نمودن شرایط هیدرولوژی منطقه استفاده شد. ونتایج تحلیل سیل های فروردین ۶۳ و ۹۲ مشخص گردید.