استفاده از شعر به مثابه منبع تاریخی؛ بررسی مقایسه ای تاریخ نگاری روادیان آذربایجان در دیوان قطران تبریزی و منابع تاریخی اسلامی

سال انتشار: 1399
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 130

فایل این مقاله در 22 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_HPH-30-26_006

تاریخ نمایه سازی: 12 مهر 1400

چکیده مقاله:

پژوهش حاضر با بررسی مقایسه ای نحوه روایت تاریخ روادیان در منابع تاریخی و دیوان قطران تبریزی، شاعر دربار شماری از فرمانروایان این سلسله، به بررسی تطبیقی این روایت ها در یک دوره تاریخی مشخص می پردازد. مسئله اصلی این پژوهش، نشان دادن اهمیت روایت شاعرانه قطران برای تکمیل، توسعه و تصحیح گزارش های منابع تاریخی از دوره روادیان است. با توجه به دوری آذربایجان از مرکز خلافت عباسی و استقلال نسبی روادیان از آل بویه و سلجوقیان، روایت منابع تاریخی از آن ها کوتاه، مقطعی و فاقد پیوستگی زمانی و مکانی است. افزون بر آن، این روایت از حوزه سیاسی و نظامی فراتر نمی رود و تنها مقاطعی را در بر می گیرد که بخشی از وقایع روادیان به عباسیان، آل بویه و سلجوقیان پیوند می یابد. برخلاف روایت منابع تاریخی، قطران تبریزی گزارشی از روادیان ارائه می دهد که دارای پیوستگی زمانی در حدود نیم قرن است. همچنین در گزارش او شخصیت های بیشتری از این سلسله گنجانده شده اند که در منابع تاریخی وجود ندارند. روایت قطران به تبار و طایفه روادیان اشاره نمی کند، اما به بخشی از تاریخ فکری، فرهنگی و اجتماعی آذربایجان در دوره روادیان می پردازد که در روایت منابع تاریخی وجود ندارد و حلقه مفقوده آن دوران محسوب می شود. روایت قطران از تاریخ روادیان هرچند در بخش هایی با گزارش منابع تاریخی مشابه و موید آن هاست، اما بخش اعظم آن به چالش کشیدن روایت منابع تاریخی و نشان دادن کاستی های آن است. این روایت معاصر و مستقیم تا حدودی می تواند امکان راستی آزمایی روایت منابع تاریخی را فراهم کند که عمدتا با فاصله زمانی و مکانی زیادی از آن دوره نوشته شده اند. بررسی مقایسه ای روایت دیوان قطران تبریزی و منابع تاریخی نشان می دهد که ادبیات و به ویژه شعر شاعران معاصر فرمانروایان می تواند به عنوان یک منبع مستقل و دست اول در پژوهش های تاریخی به کار گرفته شود و بخشی از کاستی ها و خلاهای موجود در روایت منابع تاریخی را پر کند. از این زاویه، شاعران، هویت مستقلی از مورخان دارند و گزارش آن ها از وقایع تاریخی هم ویژگی های خاص خود را دارد، اما در تفسیری وسیع تر از تاریخ، می توان آنان را هم در زمره مورخان قرار داد و اشعارشان را نیز همچون روایتی منظوم از تاریخ در کنار روایت منابع تاریخی بررسی کرد.

نویسندگان

اسماعیل شمس

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • کتاب شناختابن ابی الهیجا، محمد(۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م) تاریخ، به کوشش صبحی عبدالمنعم ...
  • ابن اثیر، عزالدین علی (۱۹۷۹)الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر ...
  • ابن ازرق فارقی، احمد(۱۹۷۹) تاریخ الفارقی، بیروت ...
  • ابن جوزی، عبدالرحمان (۱۴۱۲ق/ ۱۹۹۲م) المنتظم، به کوشش محمدعبدالقادر عطا ...
  • ابن حوقل، محمد (۱۹۳۸) صورهالارض، به کوشش کرامرس، لیدن: بریل ...
  • ابن خردادبه ، عبیدالله (۱۸۸۹) المسالک و الممالک ...
  • ابن عساکر، علی (۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م) تاریخ دمشق، تحقیق عمروبن غرامه العمروی، ...
  • ابن قلانسی، حمزه بن اسد (۱۹۰۸) ذیل تاریخ دمشق، بیروت، ...
  • اصطخری، ابراهیم (۱۹۲۷) مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن: بریل ...
  • بیکوف، ا ا(۲۰۲۱) عملات الامیر دیسم بن ابراهیم الکردی، ترجمه ...
  • بنداری، فتح بن علی (۱۹۸۰) زبدهالنصره و نخبه العصره(تاریخ دوله ...
  • تربیت، محمدعلی(۱۳۷۶) رجال آذربایجان، به کوشش غلامرضا طباطبایی، تبریز، نشر ...
  • ذکاء، یحیی (۱۳۴۳) «قطران و نخستین ممدوح او»، سخن، تهران، ...
  • حدود العالم (۱۳۷۲) ترجمه مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: ...
  • حسینی، علی (۱۹۳۳) اخبار الدوله السلجوقیه (زبدهالتواریخ)، به کوشش محمد ...
  • رازی، احمدبن محمد (ابوعلی مسکویه)(۱۳۷۹) تجارب الامم، به کوشش ابوالقاسم ...
  • راوندی، محمد (۱۳۶۴)راحه الصدور و آیه السرور، به تصحیح محمد ...
  • زامباور، ادوارد فون(۱۹۸۰) معجم الانساب و الاسرات الحاکمه فی ...
  • زریاب خویی، عباس(۱۳۷۷) «احمدیلیان»، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: دایرهالمعارف بزرگ ...
  • زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۷۳) تاریخ مردم ایران، تهران: امیرکبیر ...
  • سبط ابن جوزی (۲۰۱۳) مرآهالزمان فی تواریخ الاعیان، جلد ۱۹، ...
  • سید، ادیب( ۱۹۷۲) ارمینیه فی التاریخ العربی، حلب: المطبعه الحدیثه ...
  • طبری، محمد (۱۹۹۷) تاریخ، بیروت: عزالدین ...
  • قدامه بن جعفر (۱۹۷۹) الخراج و صناعه الکتاب، به کوشش ...
  • قطران تبریزی (۱۳۳۳)، دیوان، تبریز: شفق ...
  • تقی زاده، حسن (۱۳۶۳) «قطران تبریزی»، در قطران، دیوان، به ...
  • کاشانی، انوشروان (۱۹۷۴) تاریخ دولت آل سلجوق، به کوشش محمد ...
  • کسروی احمد (۱۳۷۹) شهریاران گمنام، تهران: امیرکبیر ...
  • _________(۱۳۵۲) کاروند، به کوشش یحیی ذکاء، تهران: کتاب های جیبی ...
  • مسعودبن نامدار (۱۹۷۰) مجموعه قصص و رسائل و اشعار، النسخه ...
  • مسعودی، علی (۱۹۸۶) مروج الذهب، به کوشش مفید محمد قمیحه، ...
  • مسکویه، ابوعلی (۱۳۸۰) تجارب الامم، تهران: سروش ...
  • معرفت، شهره؛ عطایی کچویی، تهمینه(۱۳۶۹) «روایتی تازه از یک قصیده ...
  • نخجوانی، محمد(۱۳۳۳) «حاشیه بر» دیوان قطران، نک : قطران ...
  • نیشابوری، ظهیرالدین (۱۳۳۲) سلجوق نامه، تهران: کلاله خاور ...
  • یاقوت، (۱۹۵۶) معجم البلدان، بیروت: دار صادر ...
  • یعقوبی، احمد (۱۹۵۶) تاریخ، بیروت: بی نا.. ...
  • Album, Stephan., (۱۹۷۲), Notes on the Coinage of Muhammad Ibn ...
  • Blaum, Paul A.,(۲۰۰۶) "Life in a rough neighborhood: Byzantium, Islam ...
  • Bosworth, C. E., ( ۱۹۶۸) »The Political and dynastic history ...
  • Keith, A., (۱۹۰۹) »Berriepale«, Royal Asiatic Soci.ety. ...
  • Luther, K. A., »Atābakān-e Marāga«, Encyclopaedia Iranica, London, )۱۹۸۵(. ...
  • Madelung, W., (۱۹۷۵) »The Minor dynasties of northern Iran«, The ...
  • Minorsky, V.,( ۱۹۵۳) Studies in Caucasian History, London,.. ...
  • Id, »Ahmadīlīs«,(۱۹۶۰)The Encyclopaedia of Islam, Leiden, ...
  • Leiden, ۱۹۹۱. ...
  • Id, A History of sharvan and Darband, Cambridge, ۱۹۵۸.. ...
  • Id, »Marāgha«, The Encyclopaedia of Islam, New edition, Leiden, ۱۹۹۱, ...
  • Vardanian,Aram, (۲۰۰۹) The history of Iranian Adgarbayjan and Armenia in ...
  • Vasmer, R. (۲۰۰۴) Numismatics of the Islamica world, Frankfort ...
  • List of sources with English handwriting:A.A. Bykovf, “ ʼDaisam ibn ...
  • Ibn Al_Azraq Al_Farīqī, Aḥmad(۱۹۷۹), Tārīḵ Al_Farīqī, Beirut: Bi NaIbn ‘Adīm, Kamāl ...
  • Ibn_e Nāmdār, mas‘ud(۱۹۷۰) Maĵmū‘eye qiṣaṣ va rasā,‘el va aš‘ār, Moscow: ...
  • ……….(۱۳۵۲),Kārvand, edited by Yahyā Zukā, Tehrān: Ketāb_hāye ĴībīKāšānī, Anūširvān(۱۹۷۴), Tārīkh ...
  • Album, Stephan)۱۹۷۲(, Notes on the Coinage of Muhammad Ibn Al-Husain ...
  • Blaum, Paul A)۲۰۰۶( "Life in a rough neighborhood: Byzantium, Islam ...
  • Bosworth, C. E., ,) ۱۹۶۸( »The Political and dynastic history ...
  • Keith, A., )۱۹۰۹( »Berriepale«, Royal Asiatic Soci.ety. ...
  • Luther, K. A., »Atābakān-e Marāga«, Encyclopaedia Iranica, London, )۱۹۸۵(. ...
  • Madelung, W., )۱۹۷۵( »The Minor dynasties of northern Iran«, The ...
  • Minorsky, V.) ۱۹۵۳( Studies in Caucasian History, London,.. ...
  • Id, »Ahmadīlīs«,)۱۹۶۰( The Encyclopaedia of Islam, Leiden, ...
  • Leiden, ۱۹۹۱. ...
  • Id, A History of sharvan and Darband, Cambridge, ۱۹۵۸.. ...
  • Id, »Marāgha«, The Encyclopaedia of Islam, New edition, Leiden, ۱۹۹۱, ...
  • Vardanian,Aram, )۲۰۰۹( The history of Iranian Adgarbayjan and Armenia in ...
  • Vasmer, R. )۲۰۰۴( Numismatics of the Islamica world, Frankfort ...
  • نمایش کامل مراجع