بررسی شیمی آب و ژئوشیمی رسوبات بستر رودخانه کاکارضا، استان لرستان

رودخانه کاکارضا یکی از رودخانه های مهم استان لرستان است، که در حوضه آبگیر چغلوندی جریان دارد. هدف از انجام این مطالعه، ارزیابی کیفیت هیدروشیمیایی آب و ژئوشیمی رسوبات بستر رودخانه و بررسی شدت آلودگی آنها است. برای این منظور ۱۵ نمونه آب و ۱۵ نمونه رسوب در طول رودخانه برداشت گردید. جهت بررسی کیفیت آب رودخانه غلظت آنیون ها و کانیون های اصلی، نیترات و فلزات سنگین اندازه گیری شد. همچنین غلظت فلزات سنگین و برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی (میزان ماده آلی، بافت و pH) در نمونه های رسوب با استفاده از روش های استاندارد اندازه گیری شد. نتایج حاصل از بررسی های کیفی نمونه های آب نشان می دهد که کیفیت آب بیشتر تحت تاثیر واحدهای سنگی (به ویژه سازندهای آهکی) است. غلظت یون های اصلی در طول رودخانه تقریبا روند کاهشی نشان می دهد که علت آن رقیق شدگی آب رودخانه به علت افزایش دبی در طول رودخانه است. تیپ آب رودخانه بی کربناته کلسیک و pH آن قلیایی بدست آمد که در رده آب های سخت قرار می گیرد. فرایندهای مانند انحلال، تبادل یونی و ورودی های انسان زاد موجب تغییرات غلظت آنیون ها و کاتیون ها و نهایتا تغییر کیفیت آب رودخانه شده اند. آب رودخانه همچنین از نظر شرب بر اساس نمودار شولر در رده خوب و از نظر مصارف کشاورزی براساس نمودار ویلکاکس کمی شور و مناسب برای آبیاری است. از نظر غلظت فلزات سنگین آب رودخانه کاکارضا آلودگی نشان نمی دهد و غلظت هریک از فلزات پایین تر از مقادیر مجاز توصیه شده به وسیله ی WHO است. در مورد نمونه های رسوب نتایج حاصل از دانه سنجی نشان داد که رسوبات رودخانه دارای چهار بافت گراول ماسه ای، ماسه گراولی، گراول، ماسه ای گلی و گراول است. دامنه تغییرات ماده آلی در نمونه های رسوب کم می باشد (۰/۶-۱/۱۸ درصد)، همچنین pH نمونه ها به علت آهکی بودن سازندهای اطراف رودخانه در رده قلیایی قرار می گیرد. نتایج اندازه گیری های ژئوشیمیایی بر روی نمونه های رسوب نیز نشان داد که مس و نیکل در برخی نقاط نمونه برداری دارای غلظتی بالاتر از میانگین جهانی رسوبات غیر آلوده هستند، در حالی که سرب، آهن، کروم، روی و آرسنیک پایین تر از آن می باشند. محاسبه میانگین ضریب غنی شدگی نیز مشخص ساخت که رسوبات نسبت به کروم بدون غنی شدگی، نسبت به نیکل بدون غنی شدگی تا غنی شدگی اندک، نسبت به مس بدون غنی شدگی تا غنی شدگی اندک، نسبت به روی غنی شدگی اندک، کادمیم غنی شدگی متوسط تا نسبتا شدید، نسبت به سرب بدون غنی شدگی تا غنی شدگی اندک و نسبت به آرسنیک غنی شدگی متوسط تا نسبتا شدید است. با محاسبه ضریب زمین انباشت نیز معلوم گردید که فلزات کروم، آهن، نیکل، مس، سرب و آرسنیک در تمام ایستگاه های نمونه برداری در رده غیر آلوده قرار میگیرند و کادمیم در ایستگاه شماره ۲ در رده غیر آلوده، در ایستگه شماره ۴ در رده کمی آلوده و در سایر ایستگاه ها در رده غیر آلوده تا کمی آلوده قرار می گیرد. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل آماری چند متغیره نیز می توان چنین استنباط کرد که فلزات آهن، نیکل، روی و کروم دارای منشاء عمدتا زمین زاد بوده و فلزات سرب، کادمیم و آرسنیک به احتمال زیاد دارای منشاء انسان زاد هستند.