سیر تطور تاریخی داستان بلوهر و بوذاسف

«بلوهر و بوذاسف»، اثری است آیینی و اخلاقی و به سبب اشتمال بر حکایات فلسفی و موعظه آمیز، همچون کلیله و دمنه، درخور توجه بسیار است. بوذاسف، از القاب بودا پیش از بودا شدن اوست. پایه این کتاب و روایتی که از آن در دست است، گویای هندی بودن آن است. سرگذشت بلوهر و بیوذسف در ادبیات آیینی آوازه ای بلند دارد. این داستان تاریخچه زندگی مقرون با گوشه نشینی و تفکر گئوتمه سیدهرته، یا بوداست. این مقاله، در پی آن است که تطور تاریخی داستان «بلوهر و بوذاسف» را تشریح کند. این داستان کهن و حکیمانه که اصل آن ظاهرا هندی است، نه تنها مطبوع طبع و مورد اعتنای مسلمانان و به ویژه بعضی از علمای شیعی قرار گرفته است، بلکه در همان سالهای نخست پس از اسلام، به یونانی ترجمه شده و به صورت داستانی دینی به عالم مسیحیت راه یافته است و از همین طریق با کسب شهرت و مقبولیت روزافزون، به بسیاری از زبانهای دیگر هم نقل شده است. نسخه ایرانی این داستان، که در سده هشتم هجری قمری توسط «علی بن محمد نظام تبریزی»، از روی یک نسخه اصل پهلوی یا عربی تلخیص شده است، «بلوهر و بوذاسف» نام دارد. در حوزه زبان فارسی نیز، بلوهر و بوذاسف از دیر زمان حضور داشته و حتی از ترجمه منظوم آن به وسیله یکی از شاعران عصر رودکی خبر داده اند. کهن ترین ترجمه فارسی این داستان که به دست ما رسیده، به تهذیب و اختصار نظام الدین شامی (۸۰۶ بعد از میلاد) است. متاسفانه، نظام الدین در مقدمه خود بر این کتاب، نام مترجم فارسی آن را نیاورده است و البته نیز، محتمل است که کاتب نسخه (نسخه خطی شماره ۴۱۸۷ کتابخانه ملی ملک)، از ذکر نام مترجم در هنگام کتابت، خودداری کرده باشد. این داستان، در قرون اولیه اسلامی، به فارسی دری ترجمه شده و در طول تاریخ، نسخه ها و روایت های متعددی از آن نقل شده است.