بررسی و اولویت بندی پیامدهای خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مناطق روستایی شهرستان ملکان

سابقه و هدف: امروزه مداخلات انسان در طبیعت، وضعیت سامانه ها و زیست سامانه های محیطی را دچار اختلال کرده که در نتیجه باعث ایجاد ناهنجاری هایی نظیر سیل های بی سابقه، طوفان های شدید، گرم شدن زمین، مصرف بی رویه ی منابع طبیعی و اخیرا خشک شدن دریاچه ها گردیده است. یکی از مهم ترین مخاطره های محیطی که در سالهای اخیر در ایران در حال رخ دادن است، کاهش آب دریاچه اورمیه می باشد. اهداف این مطالعه، بررسی تاثیر خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ساکنان حاشیه ی دریاچه، دیدگاه ساکنان در رابطه با عوامل موثر بر خشک شدن دریاچه و روش های احیای آن و همچنین اولویت بندی پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بود. مواد و روش ها: پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی بوده و از منظر جمع آوری داده ها به روش علی-مقایسه ای انجام شده است. داده های مورد نیاز از نمونه ای به حجم ۳۰۰ از ساکنان روستاهای شهرستان ملکان در سال ۱۳۹۴با تکمیل پرسشنامه، جمع آوری گردید. در بخش توصیفی از فراوانی، درصد تجمعی، واریانس، انحراف معیار و میانگین استفاده شد. در بخش استنباطی نیز آزمون های مقایسه میانگین، تحلیل واریانس و آزمون t به کار گرفته شد. همچنین با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی اولویت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دریاچه ارومیه از نظر ساکنان منطقه مشخص گردید. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که پس از سال ۱۳۸۸ تمامی محصولات به جز محصولات باغی نسبت به دوره قبل با کاهش قابل ملاحظه ای مواجه گردیده اند. ملاحظه ارقام نشان می دهد که وضعیت اقتصادی کل منطقه نسبت به قبل از سال ۱۳۸۸ بدتر شده است. اما میانگین این متغیر، قبل از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از دریاچه، کاهش و بعد از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از دریاچه، افزایش می یابد. به عبارت دیگر، وضعیت زیست محیطی قبل از سال ۱۳۸۸ با نزدیک شدن به سواحل دریاچه ارومیه، ولی پس از سال ۱۳۸۸ با دور شدن از سواحل، بهبود یافته است. بنابراین به مرور زمان با خشک شدن بیشتر دریاچه، ساکنان منطقه در وضعیت بدتری قرار گرفته اند. از نظر ساکنان منطقه، دولت از طریق احداث بزرگراه، ساخت سدها و عدم جلوگیری از احداث چاه های غیرمجاز مهمترین نقش را در خشک شدن دریاچه داشته است. پاسخگویان انتقال آب به دریاچه، رها نمودن آب سدها، بارور نمودن ابرها، استفاده از شیوه های بهتر آبیاری و نیز کشت محصولات با کارایی بالای مصرف آب را جهت احیای دریاچه ی ارومیه پیشنهاد نموده اند. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نشان داد ساکنان منطقه بیشترین اولویت را به پیامدهای زیست محیطی خشک شدن دریاچه داده و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی در رتبه های بعدی قرار دارند.نتیجه گیری: با توجه به این که بیش از نیمی از مردم، رها ساختن آب سدها را عامل موثری در احیای دریاچه بیان نموده اند، بنابراین علی رغم کاهش سطح درآمد آن ها، تمایل به احیای دریاچه برای آن ها اولویت بیشتری دارد. در اولویت بودن پیامدهای زیست محیطی خشک شدن دریاچه نسبت به پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حاکی از آن است که پیامد زیست محیطی دریاچه به حد هشدار دهنده ای رسیده است. اما از طرف دیگر، این انگیزه را هم در سیاستگذاران ایجاد می نماید که برای احیای دریاچه ارومیه با در نظر گرفتن این اولویت مهم، برنامه ریزی نمایند.