اثر افزایش دی اکسید کربن، تنش خشکی و اشعه فرابنفش بر برخی از صفات کمی و کیفی دو رقم کلزای پاییزه

سابقه و هدف: خشکی، تابش و افزایش غلظت دی اکسید کربن، سه تنش عمده محیطی هستند که امنیت غذایی بشر را تهدید می کنند. در دهه های اخیر تحقیقاتی در زمینه تاثیر هر یک از این سه عامل بر رشد و تولید گیاهان زراعی انجام شده است، اما تحقیقی که مشتمل بر اثر متقابل این سه عامل بر صفات کمی و کیفی کلزا باشد در دسترس نیست. بر این اساس این آزمایش با هدف بررسی اثرات سطوح مختلف آبیاری، دی اکسید کربن و اشعه فرابنفش بر دو رقم کلزای پاییزه آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار در  سال ۱۳۹۲اجرا شد.مواد و روش­ها: در این آزمایش عامل اول دو رقم کلزای پاییزه شامل طلایه و اوکاپی، عامل دوم آبیاری در دو سطح آبیاری نرمال منطقه (شاهد یا عدم تنش کم آبی) و آبیاری به میزان ۶۰٪ ظرفیت مزرعه از ابتدای مرحله گل دهی تا انتهای آن، عامل سوم شامل دو سطح غلظت گاز دی اکسید کربن ۴۰۰ (غلظت موجود در طبیعت) و ۹۰۰ میکرومول بر مول هوا و عامل چهارم شامل سه طول موج تابش فرابنفش (طول موج های UV-A, B, C به ترتیب با شدت ۱۸, ۲۵ و ۴۰ میکرووات بر سانتی متر مربع) انتخاب شد. صفاتی نظیر تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد روغن، میزان رنگدانه فلاونوئید، رنگدانه آنتوسیانین و میزان فلورسانس مورد بررسی قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که اثر آبیاری بر کلیه صفات به جز عملکرد روغن اثر معنی دار دارد. همچنین نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که تنش خشکی سبب کاهش تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و میزان فلورسانس شد در حالی که سبب افزایش میزان رنگدانه های فلاونوئید و آنتوسیانین در گیاه شد. افزایش میزان سطح دی اکسید کربن نیز تنها بر تعداد خورجین در بوته، میزان فلاونوئید و آنتوسیانین معنی دار نبود. به طوری که افزایش میزان سطح دی اکسید کربن سبب افزایش وزن دانه ها، عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان فلورسانس گیاه شد. تاثیر اشعه فرابنفش بر کلیه صفات از نظر آماری معنی دار بود. در حالی که اشعه فرابنفش با سطوح پرانرژی تر سبب کاهش کلیه صفات آزمایشی به جز میزان فلاونوئید و آنتوسیانین ها شد. اثرات متقابل سه گانه آبیاری در دی اکسید کربن در اشعه فرابنفش نیز در سطح یک درصد بر عملکرد دانه و در سطح پنج درصد بر عملکرد روغن معنی دار شد. مقایسه میانگین های اثر متقابل سه گانه آبیاری در دی اکسید کربن در اشعه فرابنفش نیز نشان داد که هم در شرایط آبیاری و هم تنش بالاترین میانگین عملکرد دانه در شرایطی به دست آمد که از غلظت ۹۰۰ ppm دی اکسید کربن و سطح تابش UVA استفاده شده بود.نتیجه گیری: در مجموع نتایج این بررسی نشان داد که افزایش سطح دی اکسید کربن می تواند اثرات مخرب سطوح پرانرژی اشعه فرابنفش را بر وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان فلورسانس جبران کند و سبب افزایش این صفات شود.