تبیین مفهوم حق در برنامه های عملیاتی توسعه در مدیریت شهر اسلامی (نمونه موردی: کلانشهر تهران)

حق به شهر از مفاهیم مطرح شده در دهه ۱۹۷۰ میلادی و توسط هنری لوفور می باشد. هنری لوفور بر این اعتقاد بود که شهر به مثابه یک ساختار اجتماعی است که تمام شهروندان نسبت به آن دارای حق می باشند . یکی از چالش های بزرگ امروزه کلانشهرهای کشور مالکیت گسترده بخش خصوصی بر زمین و مسکن است، این موضوع در سال های پس از جنگ رو به فزونی نمود و به تدریج سبب محرومیت شهروندان و بخش عمومی از منافع و ارزش افزوده تولید شده در فضای شهری را سبب شد. از طرفی دیگر مدیریت یک جانبه و از بال به پایین بدون در نظر گرفتن ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی نیز در راستای سوداگری زمین و مسکن قرار گرفت. شاید مشارکت شهروندان و دخالت آنها درتصمیم گیری های کوچک و بزرگ شهر، می توانست حق به شهر را به مفهومی موثر تبدیل کند؛ اما عدم وجود این مفهوم در ساختار مدیریت شهری، مشکلات شهر را دو چندان کرده است. در حقیقت حق به شهر به طور عام در صدد پس گرفتن نظارت و مراقب از شهر و استفاده از منافع شهری شدن سرمایه است. این پژوهش در پی آن است تا با استفاده از چارچوب نظری ارائه شده توسط هنری لوفور و بیان نمونه های موجود این مفهوم در قالب جنبش های شهری متعدد و منشورهای صادرشده، به شناخت و تحلیل مفهوم حق به شهر پرداخته و میزان به کاربست این مفهوم را در برنامه پنج ساله توسعه شهر تهران مشخص نماید. این پژوهش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر روش شناسی کیفی است. برای رسیدن به اهداف پژوهش شیوه های مورد استفاده در گردآوری و تحلیل اطلاعات نیز، مراجعه به اسناد و مدارک و تحلیل آنها و همچنین دیدگاه های صاحب نظران است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مفهوم حق به شهر شامل تعلق یافتن شهر به شهروندان و مشارکت آنان در امور شهری است، از این روی شاخص های حق به شهر که شامل حق مشارکت شهروندی، حق تملک فضا، حق مرکزیت و حق شهروندیت شهری است در برنامه های توسعه شهر میزان قابل توجه ندارد.