تشبیه قریب (مبتذل) و شیوه های رفع ابتذال تشبیه (در کتب بیان مشهور فارسی)

هدف مقاله حاضر آن است که پس از اثبات فقدان ارزش هنری تشبیهات قریب و لزوم رفع قرابت از آن ها، با استناد به کتاب های بیان فارسی از آغاز تا امروز، موجبات ابتذال و قرابت تشبیهات را بررسی کند و تشبیهاتی از قبیل مشروط و تفضیل و مضمر و معکوس و بلیغ را که در کتاب های یادشده برای رفع ابتذال از این گونه تشبیهات اندیشیده شده، تجزیه و تحلیل کند. در این مسیر، مولف نخست سابقه طرح موضوع را در کتب بیان فارسی نشان داده و سپس با روشن ساختن مفهوم تشبیه غریب و تشبیه قریب، اسباب قرابت تشبیه و وجوه غرابت تشبیه را با عناوین «غرابت اصلی و غرابت عارضی» بررسیده و آرای کتب بیانی را درباره این موضوع نقد کرده و در ادامه به تشریح جزئیات شگردهایی پرداخته که تشبیهات را از ابتذال و قرابت رهایی می بخشند و به پندارخیزی و بلاغت آن ها کمک می کنند و در تشریح هر کدام از روش های یادشده، کوشیده است تا دیدگاه های کتب مرتبط را نقد کند و صحت و سقم آن ها را بررسی کند و در پایان بحث، شگرد ناگفته دیگری را تحت عنوان «تشبیه مقید» برای رفع ابتذال تشبیه پیشنهاد داده است.