ارزیابی سودمندی کشت مخلوط باقلا (Vicia faba L.) و رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.) در سری های جایگزینی و افزایشی

سابقه و هدف: کشت مخلوط در بسیاری از مناطق دنیا به دلیل استفاده مناسب از منابع و افزایش عملکرد کمی و کیفی گیاهان اهمیت یافته و می تواند به عنوان یکی از راهکارهای بهبود عملکرد و پایداری در تولید مطرح باشد. اخیرا، توجه ویژه ای به کشت مخلوط گیاهان دارویی و بقولات می شود. از این رو، آزمایشی به منظور ارزیابی سودمندی کشت مخلوط باقلا و رازیانه در سری های جایگزینی و افزایشی انجام شد.مواد و روش ها: این آزمایش در سال ۱۳۹۸ در مزرعه ی تحقیقاتی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش در سری های جایگزینی شامل ۶ ردیف باقلا، ۴ ردیف باقلا + ۲ ردیف رازیانه، ۳ ردیف باقلا + ۳ ردیف رازیانه، ۲ ردیف باقلا + ۴ ردیف رازیانه، ۶ ردیف رازیانه و در سری های شامل ۶ ردیف باقلا + ۳ ردیف رازیانه، ۶ ردیف باقلا + ۲ ردیف رازیانه، ۲ ردیف باقلا + ۶ ردیف رازیانه و ۳ ردیف باقلا + ۶ ردیف رازیانه بودند. پس از رسیدن دانه های رازیانه به وزن ثابت، عملکرد و اجزای عملکرد در بوته های رازیانه اندازه گیری و تعیین شدند. محتوای اسانس موجود در دانه های رازیانه نیز با استفاده از دستگاه کلونجر اندازه گیری شد. پس از برداشت بوته های باقلا در مرحله گدهی نیز عملکرد ماده ی خشک آنها اندازه گیری شد. در نهایت، ضریب نسبی تراکم، نسبت برابری زمین، افزایش یا کاهش عملکرد واقعی و سودمندی کشت مخلوط باقلا و رازیانه در قالب سری های جایگزینی و افزایشی محاسبه شدند.یافته ها: نتایج نشان داد که تیمارهای مختلف کشت مخلوط، اثر معنی داری بر کلیه صفات مورد بررسی داشتند. بیشترین تعداد چتر در بوته های رازیانه از کشت خالص (۱۰/۱۲ عدد) آن بدست آمد. بیشترین وزن هزار دانه از کشت خالص رازیانه (۶۲/۵ گرم) و کشت-های مخلوط جایگزینی بخصوص از کشت مخلوط ۲ ردیف باقلا + ۴ ردیف رازیانه (۵۶/۵ گرم) بدست آمد. بیشترین عملکرد زیستی (۴۷/۱۵۰۳ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد دانه (۷۳/۶۱۷ کیلوگرم در هکتار) از کشت خالص رازیانه بدست آمد. بیشترین مقدار شاخص برداشت مربوط به کشت مخلوط ۳ ردیف باقلا + ۳ ردیف رازیانه بود که نشان می دهد چنین ترکیب گیاهی در کشت مخلوط دو گیاه منجر به بیشترین عملکرد دانه نسبت به عملکرد زیستی تولیدی می گردد. درصد اسانس دانه رازیانه نیز در کشت های مخلوط افزایشی بیشترین مقدار را به خود اختصاص داد. بیشترین عملکرد ماده خشک باقلا از کشت خالص آن (۰۲/۱۹۳۳ کیلوگرم در هکتار) و کمترین مقدار نیز از تیمارهایی بدست آمد که در آنها ۲ ردیف باقلا کاشته شده بود. همچنین، کشت مخلوط ۲ ردیف باقلا + ۶ ردیف رازیانه دارای بیشترین ضریب تزاحم نسبی (۹۶/۳) بود. نسبت برابری زمین در تمامی نسبت های کشت مخلوط بیشتر از یک و یا نزدیک به یک بود که نشان از مفید بودن کشت مخلوط باقلا و رازیانه دارد. بیشترین میزان عملکرد واقعی (۰۷/۰) و شاخص سودمندی (۱۷/۰) مربوط به کشت مخلوط جایگزینی ۳ ردیف باقلا + ۳ ردیف رازیانه بود. کمترین میزان عملکرد واقعی نیز مربوط به کشت های مخلوط افزایشی بخصوص آنهایی بود که رازیانه نسبت بالاتری از باقلا داشت.نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق، در کشت مخلوط ۳ ردیف باقلا + ۳ ردیف رازیانه به نحو مطلوبی از منابع محیطی شامل نور، آب و عناصر غذایی بهره برداری شده و رقابت چندانی جهت دستیابی به آنها صورت نگرفته است. به عبارتی دیگر، تفکیک آشیانه های بوم شناختی در این الگوی کشت مخلوط به نحو مطلوبی صورت گرفته است که در نتیجه ی آن شاخص عملکرد واقعی نیز افزایش نشان داده است. از اینرو، کشت مخلوط باقلا با رازیانه با نسبت اختلاط ۵۰:۵۰ در قالب سری های جایگزینی جهت دستیابی به بیشترین سودمندی در شرایط آب و هوایی نیمه خشک توصیه می شود.