بررسی جایگاه بافت های تاریخی در طرح بازآفرینی شهری

در کلامی موجز «بازآفرینی شهری» را می توان «فرایند زیست پذیر کردن مناطق شهری کم کیفیت با حداکثر مشارکت ذی نفعان شهری و مدیریت یکپارچه در سطح محلی»، دانست. فلسفه شکل گیری این مفهوم را می توان به انقلاب صنعتی، پیشرفت های تکنولوژیکی و افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن پاسخگو نبودن بافت های ناکارآمد شهری به نیاز شهروندان، مرتبط دانست. مفهومی که در آن اصولی نظیر نقش حمایتگر و تسهیل گر دولت، توجه به محوریت مدیریت شهری، رویکرد چند وجهی، رویکرد محله محور، رویکرد تقاضا محور، توجه به بستر فعالیت، مشارکت مردمی، تاکید بر توسعه درونی و پایدار، اولویت بندی محلات و همچنین توجه توامان به پیشگیری و حل مسئله بر آن، حاکم است. در هر روی، این جریان در کشور ما نیز عقبه ای قابل توجه دارد. شکل گیری شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران و ایجاد ساختارهای مرتبط با آن در استان ها و شهرداری ها، ریشه در پیگیری طرح های بازآفرینی شهری دارد. در قانون برنامه ششم توسعه، از این طرح با عنوان «برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار»، یاد شده است. اما یکی از جنبه های حیاتی در طرح های بازآفرینی شهری، توجه به بافت های تاریخی است که به عنوان میراث فرهنگی یک ملت، هویت یک شهر را شکل می دهند. با توجه به اهمیت موضوع، گزارش پیش رو به دنبال پاسخ به این سوال که «ظرفیت های طرح بازآفرینی در ارتباط با بافت های تاریخی شهری چیست»؟ طرح بازآفرینی شهری از ظرفیت های وی‍‍ژه ای درخصوص بافت های تاریخی شهری، برخوردار است. ظرفیت های قوانین و مقررات موجود را می توان در قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران درخصوص ابلاغ نقشه محدوده بافت فرهنگی- تاریخی ۱۶۸ شهر کشور و اصلاحیه آن، قانون برنامه ششم توسعه، قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی فرهنگی و قانون بودجه سال ۱۴۰۰، جستجو کرد. به لحاظ اجرایی نیز شرکت بازآفرینی شهری با تاکید بر موضوع بافت های تاریخی در اساسنامه، راهبردها و در نظرگیری بافت های تاریخی به عنوان یکی از گونه های بازآفرینی، بدین موضوع توجه داشته است. اما به منظور بهره گیری هرچه بیشتر از ظرفیت های مرتبط با بافت های تاریخی در طرح بازآفرینی شهری، دو پیشنهاد قابل طرح است: - مشخص ساختن وضعیت فعلی بافت های تاریخی در طرح های بازآفرینی شهری؛ مسلما پیش روی در هر طرحی منوط به روشن سازی دقیق وضعیت فعلی است. به عبارتی اگر در راستای بهره گیری از ظرفیت این طرح در زمینه بافت های تاریخی هستیم باید به وضوح وضعیت تحقق اهداف و قوانین پیشین روشن شود. اینکه اعتبارات تخصیص یافته به طرح بازآفرینی شهری تا چه حد به بافت های تاریخی تعلق گرفته است یا سرانجام طرح ویژه حفاظت و احیای بافت های تاریخی فرهنگی به کجا رسیده است، ابهاماتی است که همچنان پابرجاست. در سطحی عملیاتی تر نیز باید تعداد بافت های تاریخی مرمت و احیا شده، میزان هزینه کرد برای هر یک و همچنین پراکندگی جغرافیایی این بافت ها، مشخص شود. روشنگری در این زمینه و پس از آن پیگیری برنامه ریزی دقیق و هدفمند بر مبنای اطلاعات به دست آمده می تواند در زمینه مرمت و احیای بافت های تاریخی، راهگشا باشد. - استفاده از ظرفیت های قانونی پیش روی با تاکید بر بافت های تاریخی؛ گستردگی وظایف بازآفرینی شهری از بهسازی، نوسازی و مقاوم سازی، توسعه و تجهیز امکانات خدمات روبنایی محلی و شهری، بهسازی و ارتقای زیرساخت محلی و شهری و توسعه فضای شهری تقریبا طیف کاملی از انواع اقدامات نرم افزاری و سخت افزاری و عمرانی را شامل می شود که به لحاظ مکانی و جغرافیایی بین بافت تاریخی، بافت فرسوده و سکونتگاه غیررسمی نیز توزیع می شود. این در حالی است که نحوه تدوین ماده (۵۹) قانون برنامه ششم و بودجه سنواتی در این خصوص به گونه ای است که هیچ گونه شاخص کمی برای ارزیابی عملکرد و نظارت نمایندگان محترم مجلس فراهم نمی آورد. لذا ضروری است در تدوین برنامه هفتم توسعه و نیز بودجه ریزی سنواتی ابتدا، اعتبارات حوزه بافت تاریخی به صورت تفکیکی تعیین شود و سپس با توجه به مصوبه ابلاغ محدوده های تاریخی ۱۶۸ شهر کشور و مبتنی بر مطالعات هر یک از آنها، اقدامات مورد نیاز به همراه زمان بندی در قالب یک ماده مجزا برای برنامه احیا و توانمندسازی بافت تاریخی، تبیین شود. این موضوع، با توجه به حجم قابل توجه اعتبارات حوزه بازآفرینی شهری و تحقق اندک اهداف بازآفرینی برنامه ششم (برآورد ۲۰ درصدی)، اهمیت دو چندان می یابد. همچنین، به نظر می رسد ظرفیت ها و فرصت های گردشگری بافت های تاریخی کمتر مورد توجه قرار گرفته است که جا دارد در برنامه هفتم توسعه به طور در خور به آن پرداخته شود.