ابعاد و پیامدهای مخالفت کشورهای اروپایی با تعلیق حق مالکیت معنوی واکسن های کرونا

حق مالکیت معنوی به واسطه برخی از معاهدات بین المللی نظیر کنوانسیون برن ، کنوانسیون پاریس و یکی از معاهدات سازمان تجارت جهانی موسوم به «توافقنامه جنبه های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی (تریپس)» برقرار شده است. اما این حق هرگز برای استفاده در طول همه گیری ها طراحی نشده و در گذشته هم استثنائاتی به منظور اطمینان از عدم ممانعت حق مالکیت در راه سلامت همگانی وجود داشته است. تعدادی از کشورهای درحال توسعه ازجمله هند و آفریقای جنوبی خواستار تعلیق حق مالکیت معنوی درمان و واکسن های مرتبط با کرونا شدند. این پیشنهاد با مخالفت ایالات متحده و اتحادیه اروپا در سازمان تجارت جهانی روبرو شد. پس از مدتی، رئیس جمهور آمریکا در ۱۵ اردیبهشت ماه سال جاری پیشنهاد مذکور را پذیرفت، اما اتحادیه اروپا و برخی از کشورهای اروپایی همچنان به مخالفت خود ادامه می دهند. واکنش کشورهای اروپایی به پیشنهاد تعلیق حق مالکیت معنوی واکسن های کرونا با نوعی از دودستگی و تردید نه تنها در میان کشورها، بلکه در درون سازوکار اتحادیه اروپا همراه بود. موافقان معتقدند لغو مالکیت معنوی واکسن به تنهایی کافی نیست و اتحادیه اروپا باید برای افزایش سطح تولید جهانی از روند انتقال فناوری به کشورهای ثالث حمایت تام کند. فرانسه، ایتالیا، هلند، لهستان، جوزپ بورل نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی، حزب سبزها اتحاد آزاد اروپا و حزب چپ در پارلمان اروپا و چند تن از رهبران سابق اروپایی حامیان پیشنهاد تعلیق حق مالکیت معنوی واکسن هستند. مخالفان بهانه های مختلفی را ازجمله: نگرانی درباره دسترسی رقبایی مانند چین به فرمول تولید نسل جدید واکسن ها، فقدان امکانات لازم در کشورهای درحال توسعه برای تولید واکسن های جدید، ممانعت از کسب سود شرکت های دارویی و از بین رفتن تمایل آنها به نواوری را مطرح می کنند. اتحادیه اروپا، آلمان، بریتانیا، سوئیس، نروژ و سه حزب پارلمان اروپا شامل حزب راست مرکز «مردم اروپا»، «سوسیالیست های اروپایی» و حزب لیبرال «تجدید اروپا» در راس مخالفان هستند. دو واقعیت ادعای کذب مخالفین درباره آسیب تعلیق حق مالکیت معنوی واکسن های کرونا به شرکت های تولیدکننده را آشکار می کند: نخست اینکه دولت ها اصلی ترین سرمایه گذاران در شرکت ها برای تولید واکسن هستند. آلمان و آمریکا بزرگ ترین سرمایه گذاران برای تولید واکسن ضدکرونا R&D هستند. دوم اینکه شرکت های تولیدکننده واکسن از ابتدای تولید تاکنون سود هنگفتی به دست آورده اند و تعلیق حق مالکیت معنوی قطعا درآمد آنها را کاهش خواهد داد. طبق تحقیقات موسسه غیردولتی «رصد اروپای مشترک» ، لابی شرکت های بزرگ دارویی بر مخالفت اتحادیه اروپا با طرح تعلیق حق مالکیت معنوی واکسن های کرونا بسیار اثرگذار است. به گونه ای که از ۱ مارس ۲۰۲۰ تا می ۲۰۲۱ شرکت های بزرگ دارویی ۴۴ دیدار با کمیسیونرهای اتحادیه اروپا داشته اند. این شرکت ها مخالف تعلیق هستند.