واژه شناسی پزشکی در ذخیره خوارزمشاهی

سابقه و هدف: کتاب ده گانه ذخیره خوارزمشاهی، مهم ترین و مفصل ترین کتب پزشکی به زبان فارسی است که در اوایل قرن ششم ق توسط سید اسماعیل جرجانی تالیف شد. غنای علمی کتاب در حوزه دانش پزشکی، کثرت واژه های پزشکی فارسی  و گستردگی شمول داده های پزشکی آن، از ویژگی های بارز این اثر است. شناسایی و تفکیک مجموعه واژگان پزشکی کتاب ذخیره نه تنها می تواند ما را با مجموعه دانش پزشکی جرجانی آشنا سازد، بلکه این امکان را فراهم می آورد تا با تفکیک این واژگان، به ساختار دانش پزشکی در دوره جرجانی آگاهی یابیم. از این جهت ذخیره خوارزمشاهی می تواند به عنوان یکی از منابع اصلی از این مجموعه متون مورد استفاده قرار گیرد. مواد و روش ها: شناخت ساختار دانش پزشکی در اندیشه جرجانی مهم ترین مساله این تحقیق است. در مقاله حاضر با هدف واکاوی اندیشه جرجانی در حوزه دانش پزشکی و شناسایی واژگان خاص تخصصی پزشکی، تعیین سطح معنایی و تفکیک این واژگان و بر اساس روش تحلیل کمی و ساختاری، ده کتاب نسخه خطی ذخیره خوارزمشاهی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه گیری و توصیه ها: اطلاعات ارائه شده در ذخیره خوارزمشاهی در چهار مجموعه کلی شامل اندام ها، بیماری ها، داروها و اصطلاحات مربوط به علائم و نشانه های بیماری ها و روش های بالینی و راه های معالجه، قابل شناسایی است. زیر مجموعه های هر یک از این مجموعه ها نیز در این بررسی شناسایی شده است. دستاوردهای این بررسی می تواند ما در جهت ترسیم فضای کلی تطور دانش پزشکی در تاریخ اسلام و در قرون اولیه اسلامی، و دست یافتن به دانسته های عمیق در این حوزه یاری دهد. همچنین می تواند ما را در تدوین ساختار دانش پزشکی در تمدن اسلامی و نیز در اندیشه جرجانی در حوزه اندام شناسی، بیماری شناسی و دارو شناسی کمک نماید.