کارکرد عرفانی آیرونی موقعیت و نمایشی در مثنوی مولوی

یکی از شیوه های بیانی که در آثار شاعران و نویسندگان دیده­می شود، استفاده از آیرونی است. منظور از آیرونی کلام یا موقعیتی است که به­موجب بروز ناسازگاری میان مخاطب و گوینده می شود. در این حالت گوینده مطلبی را بیان­می کند یا موقعیتی را به­نمایش­می گذارد که برداشت مخاطب با آنچه گوینده انتظاردارد، متفاوت است. در آیرونی با دو عنصر اساسی روبه رو هستیم: نخست عنصر معصومیت و دیگر عنصر خنده آور. معصومیت یا اعتماد بی خبرانه بیشتر به قربانی آیرونی برمی گردد که معمولا به آیرونیست اعتماد­می کند و قربانی فریب کاری یا وانمودکردن وی می شود. عنصر خنده آور ار دیگر ویژگی های اساسی آیرونی است. در داستان های آیرونیکال، شخصیت های داستان به­گونه ای با هم مقایسه می شوند که موجب ایجاد طنز می شود. در این مقاله چگونگی استفاده مولانا از آیرونی های موقعیت و نمایشی در مثنوی بررسی­شده است. مولانا با بهره گیری از آیرونی موقعیت و نمایشی سعی­دارد تا مخاطب را در وضعیتی قراردهد که در عین آگاهی از آیرونیک­بودن شرایط، با غافلگیر­شدن، مفاهیم عمیق را بهتر درک­کند. کلام آیرونیک این امکان را برای مولانا فراهم­می کند تا در نقطه اوج داستان با پیش­گرفتن روندی که مخاطب انتظار ندارد، ضربه نهایی را بر او وارد کند و مولانا از این فرصت بهترین استفاده را می کند و به بیان مفاهیم عمیق عرفانی و تعلیمی خود می پردازد.