برآورد حجم فرسایش آبکندی با استفاده از ویژگی های مورفومتریک و خاک در آبکندهای استان گلستان

فرسایش آبکندی، به دلیل تولید رسوب فراوان تر از فرسایش­های پاشمانی و سطحی و معدود بودن تحقیقات درباره آن، از اهمیت بیش تری برخوردار است. برآورد حجم فرسایش آبکندی نیاز به شاخص­هائی دارد که بتوانند به سهولت اندازه­گیری شوند. این تحقیق در نظر دارد با ارائه مدل­های ساده، فرسایش آبکندی را با حداقل هزینه  برآورد نماید. در این تحقیق، پس از تشخیص و تعیین مناطق فرسایش آبکندی با استفاده از مدارک روایتی، تاریخی و انجام عملیات میدانی در استان گلستان، دو منطقه آبکندی در هر اقلیم با استفاده از روش دومارتن اصلاح شده تعیین و انتخاب گردید؛ سپس در هر منطقه، سه آبکند معرف، انتخاب و ویژگی­های مورفومتریک آنان نظیر طول، عمق، عرض فوقانی و تحتانی و ویژگی­های خاک، نظیر رس، سیلت و شن، سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در پیشانی و مقاطع ۲۵، ۵۰ و ۷۵ درصد طول آبکند از پیشانی نمونه­برداری و اندازه­گیری شد؛ همچنین حجم فرسایش آبکندی از مجموع احجام جزئی در مقاطع ذکر شده، محاسبه گردید و حجم جزئی از ضرب طول بین دو مقطع عرضی در مساحت مقطع عرضی به دست آمد؛ سپس رابطه بین حجم فرسایش آبکندی به عنوان متغیر وابسته، با متغیرهای اندازه­گیری شده به عنوان متغیرهای مستقل با استفاده از روش تجزیه و تحلیل همبستگی از طریق ایجاد روابط رگرسیون تعیین شد. نتایج این تحقیق نشان داد که آبکندهای استان گلستان، عمدتا در دو اقلیم خشک و نیمه­خشک و بر روی رسوبات لسی با چسبندگی ناچیز، دارای گسترش زیادی می­باشند. آبکندها از نظر عرضی، گسترش بیش تری از عمق داشته و ذرات سیلت نقش مهمی در آن ایفاء می­کنند. بررسی متغیرهای اندازه­گیری شده بیان گر این واقعیت است که تولید رسوب در آبکندهای استان گلستان، بیش تر از کناره­های آن ها است؛ از این رو، بایستی اولویت اقدامات کنترلی به کناره­های آبکندها داده شود. تحلیل آماری نتایج به دست آمده نشان داد که رابطه خطی با ضریب تبیین ۰.۸۶ بر رابطه توانی با ضریب تبیین ۰.۵۴، از ارجحیت بیش تری برای برآورد حجم فرسایش آبکندی برخوردار است. همین نتایج بیان می­کند که حجم آبکندهای این استان با متغیرهای طول، عمق و عرض فوقانی آبکند، دارای یک رابطه خطی معنی­داری در سطح یک درصد است. در رابطه خطی، طول آبکند با تفسیر ۸۶ درصدی از تغییرات حجم آبکند و ضریب استاندارد (۰.۸۷۱) بیش ترین تاثیر را در بین سه متغیر بیان شده، نسبت به عمق (۰.۲۲۷) و عرض ­فوقانی (۰.۱۵۹)، در برآورد حجم فرسایش آبکندی در استان گلستان دارد. این نتایج تاییدکننده توصیه های ارائه شده در منابع، در استفاده از طول آبکند در برآورد رسوب ناشی از فرسایش آبکندی در مدل EGEM و کاربرد آن در این قسمت از ایران است.