تحلیل همدیدی امواج سرمایی مخاطره آمیز شمال شرق کشور و نقش الگوهای فشاری تراز دریا و تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال در وقوع آنها

سرمای شدید و یخبندان از مخاطرات مهم جوی به شمار می آیند که معمولا در ایران سالانه خسارات فراوانی به محصولات کشاورزی و تاسیسات وارد می کنند. تحلیل سینوپتیکی - آماری این یخبندان ها به پیش بینی وقوع آنها و اتخاذ تصمیمات صحیح پیش از وقوع کمک می کند. در این تحقیق به منظور تحلیل همدید امواج سرمای شدید نیمه شرقی کشور، داده های کمترین دمای ایستگاه های سینوپتیک طی دوره آماری ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ از سازمان هواشناسی کشور دریافت شد. سپس با مطالعه ۱۸ ایستگاه منتخب، ناهنجاری های کمترین دمای ایستگاه ها بررسی و ایستگاه هایی که کاهش ناگهانی دما به صورت هماهنگ در همه آنها رخ داده بود، روی نمودار مشخص شدند. با این روش ۱۹ موج سرمایی با شدت های متفاوت، شناسایی و موج سرمای دسامبر ۲۰۰۳ به عنوان شدیدترین نمونه مطالعاتی بررسی شد. به منظور تحلیل همدیدی موثر در وقوع این امواج و تعیین دلایل آن، داده های مربوط به دما، فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل در ترازهای مختلف از سایت NCEP/NCAR برای دسامبر ۲۰۰۳ دریافت شد. نتایج نشان داد عامل اصلی افت شدید دما، نفوذ زبانه های پرفشار سیبری با فشار مرکزی بیش از ۱۰۴۰ هکتوپاسکال بوده که در اطراف دریاچه بایکال شکل گرفته است. در این الگو پرفشار سیبری با امتداد شمال شرقی - جنوب غربی وارد کشور شده و زبانه جنوبی آن گسترش شایان ملاحظه ای روی ایران و عربستان داشته است؛ به گونه ای که با ریزش هوای بسیار سرد از عرض های شمالی، دمای هوا را در منطقه وسیعی به زیر صفر برده است. در تراز ۵۰۰، ۷۰۰ و ۸۵۰ هکتوپاسکال نیز مرکز ارتفاع زیادی قبل از شروع موج سرما در محدوده بین غرب دریاچه خزر و دریای سیاه قرار داشته که وجود این پدیده سبب بلوکه شدن ناوه روی شرق ایران و افغانستان شده است؛ در نتیجه با حرکت کند این ناوه، ایران برای مدت طولانی در تاثیر منطقه همگرایی بالایی غرب ناوه بوده است؛ به طوری که برای مدت ۷ روز بزرگترین بخش ایران به خصوص شرق و شمال شرق در تاثیر قسمت شرقی پشته عمیقی قرار گرفته که در امتداد شمال شرقی تا عرض های جنب قطبی (۵۶ درجه شمالی) امتداد یافته است. همچنین وجود جریانات شمالی در قسمت شرقی پشته سبب تداوم ریزش هوای سرد روی ایران شد.