بررسی تصاویر مرتبط با جنگ تحمیلی در کتاب های درسی از دیدگاه نشانه شناسی اجتماعی

نشانه شناسی تصویر، رویکردی انتقادی است که با بررسی و تحلیل محتوای تصاویر می کوشد به لایه های پنهان مفهومی در آن ها دست پیدا کند، بی آنکه ارزش زیبایی شناختی تصاویر را مورد قضاوت قرار دهد. نشانه شناسی تصویر به طور عمده از دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی در مکتب نشانه شناسی پاریس مورد توجه قرار گرفت؛ اما مفهوم نشانه شناسی اجتماعی را اولین بار مایکل هالیدی، زبان شناس انگلیسی مطرح کرد. این ایده بعدها توسط شاگردان و همکاران او دنبال شد و توسعه یافت. پس از آن، گونتر کرس و تئو ون لیوون تلاش کردند تا نشانه شناسی اجتماعی را به حیطه های دیگری به جز کلام نیز گسترش دهند. نتیجه تلاش آنها الگویی شد برای تحلیل تصویر که آن را نشانه شناسی اجتماعی تصویر نامیدند. این پژوهش با استفاده از الگوی کرس و ون لیوون برای نشانه شناسی اجتماعی تصویر، تصاویر کتاب های درسی دوره راهنمایی را با محوریت موضوع بازنمایی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بررسی کرده است. بازنمایی جنگ به دلیل اهمیت و تاثیرگذاری زیاد آن در جامعه به عنوان یک پدیده اجتماعی معاصر مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه بررسی ها نشان داد که در بازنمایی جنگ، گفتمان غالب عدم تقارن «ما/آن ها» است. دشمن یا در تصاویر بازنمایی نمی شود یا شیطان صفت، احمق و بی عرضه و حتی زشت تصویر می شود؛ در حالی که نیروهای خودی، باهوش، پاک و باایمان، با لیاقت و پیروز و زیبا تصویر می شوند.