توحید یا ثنویت؟ بررسی شبهات مطرح شده در کتاب گزارش گمان شکن

گزارش گمان شکن از آثار الاهیاتی زردشتی است که مولف آن، مردان فرخ، پسر اورمزد داد، ضمن بیان اصول دین زردشتی شبهاتی را درباره باورهای اسلامی، یهودی، مسیحی و مانوی مطرح می کند. مهم ترین مسئله، از نظرگاه مردان فرخ، مسئله یکی پنداشتن منشا خیر و شر است که پیوند نزدیکی با مبحث توحید دارد. از این رو مولف فقراتی را از منابع ادیان ابراهیمی در این باره نقل و نقد می کند. در واقع، نویسنده گزارش می کوشد اثبات کند که خیر و شر نمی توانند از یک منشا صادر شده باشند. لذا خداوند پیش از خلقت عالم، حریفی معارض داشته که مسئول شرور عالم است. مردان فرخ دو برهان کلی برای اثبات وجود این حریف اقامه می کند: نخست اینکه، اگر برای ایزد حریفی نبود، اساسا آفرینش عملی لغو می شد؛ و دوم اینکه، از وجود نیکی و بدی در جهان می توان به وجود دو گوهر پی برد، چراکه نمی توان دو اثر متعارض را به جوهری واحد نسبت داد. پس به باور او، علت آفرینش یورش این حریف به جهان روشنی بوده است و فقط با این فرضیه می توان خلقت را توجیه کرد و آن را فعلی حکیمانه دانست. در غیر این صورت باید به سه پرسش پاسخ داد: نخست، نسبت شرور با حکمت الاهی چیست؟ که در ذیل آن مبحث نبوت نیز جای می گیرد. دوم، نسبت شرور با عدل الاهی چیست؟ سوم، چگونه می توان اوصاف متعارض به یک ایزد نسبت داد؟