مساله تقدیر در افسانه های عامیانه ایرانی

مساله جبر و اختیار و به تبع آن قضا و قدر از مسائلی است که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. این مساله علاوه بر اینکه به بحث های دامنه دار کلامی منجر شد، بازتابی در افسانه های عامیانه نیز دارد. در این مقاله که به روش اسنادی و کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا انجام شده است، سعی شده تا مصادیق این تفکر در افسانه های عامیانه ایران یافته و تحلیل شود و حتی الامکان ریشه های این افسانه ها بافته شود. طبق یافته های این پژوهش در اغلب افسانه ها به تقدیر تغییرناپذیر انسانها و تسلیم بی چون و چرا در مقابل سرنوشت تاکید شده است و تنها در تعدادی از موارد با دعا و وساطت یک فرد مقدس مانند پیامبر تقدیر تغییر می کند. همچنین در گروهی از افسانه ها به اهمیت به کارگیری عقل و ترجیح آن بر بخت تاکید شده است. احتمال دارد منشا این تفکر در میان مردم ادیان پیشازردشتی، تاثیر نجوم بین النهرینی، دین زروانی و مذهب اشعری باشد.