کانسار مس معدن بزرگ با میزبان آتشفشانی، نمونه ای از کانسارهای مس نوع مانتو، خاور شاهرود

کانسار مس معدن بزرگ در ۱۳۰ کیلومتری خاور شاهرود و در محدوده معدنی عباس آباد قرار دارد. این محدوده، شامل کمربندی از سنگ های آتشفشانی- آذرآواری، همراه با میان لایه های رسوبی با راستای شمال خاور- جنوب باختر، در برگیرنده ۸ کانسار مس است. سنگ های آتشفشانی این محدوده، به طور چیره شامل تراکی آندزیت، تراکی آندزیت- بازالت و تراکی بازالت به سن ائوسن است. این سنگ ها، ماهیت شوشونیتی تا پتاسیم بالا دارند و از دید جایگاه زمین ساختی در موقعیت کمان حاشیه فعال قاره ای جای می گیرند. سنگ درونگیر این کانسار، سنگ های تراکی آندزیت با بافت پورفیریک تا مگاپورفیریک، گلومروپورفیریک و بادامکی است. بر پایه مشاهدات صحرایی، مطالعات میکروسکوپی، طیف سنجی رامان و XRD، دو نوع دگرسانی ناحیه ای و محلی در واحدهای آتشفشانی دیده می شود. دگرسانی پروپیلیتیک شاخص دگرسانی ناحیه ای است و در همه سنگ های آتشفشانی و آذرآواری دیده می شود. دگرسانی محلی، مرتبط با کانه زایی مس است و با دگرسانی های کلسیمی، سیلیسی، سریسیتی و کلریتی مشخص می شود. کانه زایی مس، ساده و چینه کران است. بافت کانسنگ، دانه پراکنده، داربستی و رگه- رگچه ای است و کانی سازی به صورت پر کردن فضاهای خالی و همین طور جانشینی صورت گرفته است. بر پایه مطالعات میکروسکوپی و داده های EPMA، کانی های گروه کالکوسیت شامل کالکوسیت، ژورلئیت، آنیلیت، دیژنیت و کوولیت هستند، کانه های اصلی این کانسار به شمار می آیند که با بورنیت و پیریت همراهی می شوند. کوولیت، مالاکیت، آزوریت، کریزوکولا و گوتیت، کانی های ثانویه و کوارتز، زئولیت، کلریت، اپیدوت، کلسیت و کالسدونی، کانی های غیرفلزی هستند. برای تشکیل این کانسار، دو مرحله گرمابی اولیه و مرحله غنی شدگی ثانویه- اکسایش پیشنهاد می شود. بر پایه مطالعات میانبارهای سیال، دمای همگن شدگی میان ۹۰ تا ۲۶۸ (با میانگین ۱۷۶) درجه سانتی‎گراد است. دامنه تغییرات شوری میان ۴/۳ تا ۲۲ (با میانگین ۲/۱۳) درصد وزنی نمک طعام به دست آده است. چگالی سیال میان ۸/۰ تا ۱/۱ است. ژرفای به دام افتادن میانبارهای سیال در این کانسار کمتر از ۲۰۰ متر و فشار حاکم در طی تشکیل کانسنگ، کمتر از ۵۰ بار بوده است. کانسار معدن بزرگ، بر پایه ویژگی های زمین شناسی، کانی شناسی، بافت و ساخت کانسنگ و داده های حاصل از میانبارهای سیال قابل مقایسه با کانسارهای مس نوع مانتو است که از برخی مجموعه های آتشفشانی مزوزوییک و سنوزوییک دنیا گزارش شده است.