بررسی و مقایسه چهار دوره قهرمانی شاهنامه بر اساس نقد کهن الگویی

کهن الگوها از ناخودآگاه جمعی افراد در دوره های اولیه نشات گرفته است. در نظر یونگ (روانکاو سوئیسی) و پیروانش، کهن الگوها قالب ها و ظرف های از پیش تعیین شده ای دارند که در رویاها و اسطوره ها نمود می یابند. در پهنه ادبیات فارسی، شاهنامه فردوسی در بر دارنده بخش عظیمی از این نمادها و کهن الگوهاست که مبتنی بر ناخوداگاه جمعی اقوامی، در طول سالیان متمادی بوده است. مقاله حاضر، کوششی برای یافتن ارتباط بین قهرمان های اسطوره ای شاهنامه، طبق نظریات یونگ و فرای است که با روش تحلیل محتوایی(Contentanalysis) نگاشته شده است. در این پژوهش، برخی شخصیت های اسطوره ای شاهنامه با توجه به کارکرد و نوع کنش هاشان و نیز بر اساس سیر تحولات تاریخی آنها، با کهن الگوهای مورد نظر «یونگ» تطبیق یافته است. پس از مطابقت آرای یونگ و هم فکرانش بر اسطوره های مورد بررسی و مقایسه ویژگی ها و کنش های آنها با یکدیگر در دوره های مختلف، بخش های ناشناخته اسطوره ها و فرایند تغییر و تحول آنها تبیین شده است. در این پژوهش، اظهار نظرها بر اساس فرضیه ارائه شده است؛ زیرا پیش فرض اصلی بر این بوده است که قهرمان های دوره های انتخابی دارای خاصیت کهن الگویی هستند. تحقیق بر این اساس پیش رفته است و در پایان، نتیجه حاصله نشان داده است که قهرمان ها و حوادث زندگی ایشان در قالب های کهن الگویی ساخته و پرداخته شده است و فرهنگی جمعی در ساخت آنها از آغاز تا پایان دخیل بوده است. این پژوهش نشان داده که چگونه هر دوره قهرمانی، زمینه ساز تکامل ویژگی های قهرمانی دوره بعدی است؛ زیرا مراحل قهرمانی طبق آرای یونگ به صورت تدریجی تکامل می یابد. قهرمان دوره اول در سطح ابتدایی و نازلی قرار داشته است و دارای خصوصیات دوره اول بوده است، در حالی که قهرمان دوره چهارم، نمود کاملی از قهرمان نهایی و قربانی است. همچنین در حین بررسی دوره های قهرمانی، انواع چهارگانه آنیما (طبق الگوی مورد نظر یونگ) بررسی و مشخص شد که آنیما نیز از دوره اول تا چهارم از سیری تکوینی برخوردار بوده است و به تدریج تکامل یافته تا اینکه در دوره قهرمانی چهارم به اوج آگاهی و احساس یعنی مرحله چهارم از الگوهای کارکردی خویش دست یافته است.