معنا شناسی محور در مسجد و کلیسا

دین مجموعهای از اصول ثابت، اسطوره ها، احساسها و حرکات جمعی است که همه این موارد فرد را عمیقا تحت تاثیر قرار میدهد و درنتیجه هنگام به وجود آمدن یک اثر هنری، زندگی پرراز و رمز در این اثر جلوهگر میشود. با نگاهی به آیین گذشتگان و مطالعه بناهای عظیمی همچون، اهرام مصر، معابد یونان درمی یابیم که در طول تاریخ توجه به معماری در احداث بناهای عظیم عبادتگاهی بر اساس اعتقاد مردمان آن سرزمین بیش از توجه به سکونتگاه های شخصیشان بوده است. مساجد و کلیساها را میتوان برجسته ترین فضاهای معمارانه منبعث از ادیان اسلام و مسیحیت دانست که این بناها به عنوان مهمترین مکان عبادت همواره موردتوجه معماران و پژوهشگران بوده است.»کالبد کلیسا ازنظر مسیحیان، تجسد مسیح بر زمین است. انسان- خدایی که در بنای مقدس تجسد یافته، فدیه ای است که آسمان را با زمین آشتی میدهد«. بورکهار (۱۳۹۰ ،۶۸ )ورود اولین مسلمانان به کلیسا در سوریه بوده و تغییراتی با این حرکت در کالبد کلیساها اتفاق افتاده است. آنان برای پیروی از شریعت اسلام، روبه قبله نشستند. کلیساهای مسیحی رو به شرق دارند درصورتیکه مکه در جنوب سوریه واقع بود؛ بنابراین بهجای آنکه چشم به طول و عمق شبستان و جایگاه سرودخوانان توجه کند، به عرض معطوف و به دیوار نزدیک میافتد. در معماری مقدس مسیحی، مومنان رو به سوی افقی دارند که خورشید- مظهر مسیح- در هنگام عید قیام ازآنجا سر میزند. )بورکهارت،( ۱۳۶۵)این در حالی است که قبلە مسلمانان به نشانه وحدت به یک نقطه واحد روی زمین تاکید دارد. در صدر اسلام»بسیاری از کلیساها، برخی از آتشکده ها و برحسب تصادف بسیاری از معابد هندو و بودائی هند تبدیل به مسجد شدند تا مورداستفاده مسلمین قرار گیرند؛ اما این امر درواقع امری مصلحتی بود و هیچگاه سیاستی درازمدت و از روی قصد نبوده است. درواقع انگیزە تبدیل این اماکن به مسجد، در سرزمینهای تازه مسلمان نیاز روزافزون مکانی برای نیایش بود که این نیاز را نمیشد به سرعت دلخواه برآورده نمود و به همین دلیل با تبدیل یک بنای موجود به مسجد این امکان به وجود آمد که با صرفه جویی در زمان و نیرو و با حداقل هزینه بتوانند بهراحتی نیاز احداث بنای نیایشگاهی را برای مسلمین در صدر اسالم فراهم آورند.« )هیلنبرند )۳۳ ،۱۳۸۵جهانشمولی و انعطاف پذیری در بهره مندی از عناصر ارزشی معماری اقوام و سرزمینهای مختلف از ویژگی قابل توجه مساجد در دوره صدر اسلام بوده که تحت تاثیر)معماری مسجد، انعطاف خود را مدیون چند عامل مشخص است. این انعطاف به حدی رسیده که گاه تشخیص بنایی بهعنوان مسجد در یک نگاه میسر نیست. شاید دلیل آن فقدان تشریفات خاص رسمی بهسان آنچه در آیینهای مسیحیت حاکم است در دین اسلام بوده و نیازمندیهای اندکی باشد که برای انجام مراسم عبادی مسلمانان وجود دارد؛ بنابراین طیف وسیعی از بناها شایستگی تبدیل شدن به مسجد را دارا میباشند. )هیلنبرند ۱۳۸۵ ،۱۲۰ ) این مساجد معموال ویژگیهای ساختاری سابق خود را حفظ میکنند و یا تغییراتی اندک می یابند. بر مبنای فرضیه اصلی پژوهش که علت شکلگیری جریان تاریخی تبدیل کلیسا به مسجد را ناشی از حضور وجوه موازی در اندیشه های عرفانی ادیان اسلام و مسیحیت میداند و پرسش اصلی مطرحشده که در جستجوی ارتباط ریشه های شکل گیری فضای مسجد و کلیسا با جریانات اعتقادی – مذهبی این دو دین و تبلور کالبدی اندیشه های اسلامی در جریان تبدیل کلیسا به مسجد است. در این پژوهش سعی شده تا باهدف ریشه یابی اندیشه های اعتقادی مذهبی ادیان اسالم و مسیحیت و تاثیر آنها بر شکل گیری جریان تاریخی تبدیل کلیسا به مسجد، اصول و شاخصه های فضاهای معماری کلیسا و مسجد موردتوجه قرار گیرد.