معیار و مصداق برهان صدیقین از نظر استاد جوادی آملی

وجود خدا یکی از ژرف ترین دغدغه های بشری است و بر آن براهین متقنی اقامه شده است. اما برهان ها عموما بر وجود خلق مبتنی بوده است. این دسته از براهین با آن که وجود واجب و خدای متعال را الزامی می کنند، با نظر به برخی از اصول عقلی، مانند «قاعده ذوات الاسباب» و «قاعده مالاسبب»، محدودیت هایی در خود دارند. از این رو، فیلسوفان اسلامی در صدد براهینی برآمده اند که این محدودیت ها را نداشته و بر آن، برهان صدیقین نام نهاده اند. اولین تقریر از ابن سینا است و دومین تقریر آن را ملاصدرا طرح کرده است. پس از ملاصدرا تابعان حکمت متعالیه تقریرهای دیگری به دست داده اند. در بررسی این امر که آیا این براهین تنگناهای برهان های خلقی را ندارند، به معیاری نیاز است که با آن بتوان این برهان ها را سنجید؛ معیار استخراج شده از بیانات فیلسوفان این است که باید برهان «از خدا به خدا» و سیر علمی، «من الله الی الله» و به تعبیر ملاصدرا راه و مقصد یکی باشد. بر این اساس، از نظر استاد جوادی آملی تنها برهانی که به حق معیار صدیقین و راه و مقصد در آن یکی است، برهان علامه طباطبایی در «تعلیقات بر اسفار» و در کتاب قیم «اصول فلسفه و روش رئالیسم» است؛ اما برهان ابن سینا و ملاصدرا واجد چنین خصوصیتی نیستند. نتیجه برهان علامه هم وحدت اطلاقی واجب را اثبات می کند و هم بر هیچ مسئله نظری در فلسفه مبتنی نیست.