تحلیل نظریه عقلانیت و معنویت

نسبت دین و تجدد یکی از موضوع های مهم عرصه دین پژوهی است. از مهم ترین نظریاتی که در این زمینه مطرح شده، نظریه عقلانیت و معنویت مصطفی ملکیان است. این نظریه با محوریت بخشیدن به مولفه های اجتناب ناپذیر تجدد به مواجهه با دین سنتی می رود و ضمن مقایسه این مولفه ها با ویژگی های اصلی دین سنتی، حکم به تعارض میان این دو کرده، فهم سنتی از دین در جهان مدرن را، کارآمد نمی داند. در جنبه ایجابی، این نظریه، فهمی جدید از دین را که سازگار با مولفه های تجدد است معرفی می کند. در این مقاله می کوشیم با استفاده از گزارش های متعددی که در طول ۱۳ سال گذشته از این نظریه ارائه شده، تصویری روشن و شفاف از این دیدگاه به دست دهیم. سپس به تحلیل این نظریه می پردازیم و در نهایت ارکان و یکی از لوازم آن را بیان می کنیم. ارکان این نظریه عبارت اند از: عقلانیت، معنویت، زندگی آرمانی و زندگی اصیل. همچنین، لازمه این نظریه انکار دین سنتی است، هرچند نظریه پرداز آن، چنین لازمه ای را نمی پذیرد.