نگاهی بر مفهوم تاریخی دفاع غیرعامل در عصر اسلامی

امنیت، همواره یکی از مهم ترین مسائلی است که انسان با آن روبرو بوده است و درطول تاریخ سعی و تلاش انسان برای رسیدن به آن با انواع وسایل دفاعی صورت می­پذیرفت. دفاع، مجموعه اقداماتی است که به لحاظ (سیاسی، نظامی، اقتصادی و...) توسط یک کشور به منظور تضمین استقلال، حفظ تمامیت و امنیت ارضی و حراست از مردم خود در مقابل هرگونه تهاجم دشمن صورت می­گیرد. این دفاع به دو صورت نظامی و غیرنظامی می­باشد که امروزه، به ترتیب دفاع عامل و دفاع غیرعامل نامیده می­شوند. دفاع غیرعامل، دفاع بدون به کارگیری مستقیم سلاح است، و بیشتر شامل اقداماتی پیش­بینی شده برای مقابله با دشمن است که به نوعی  هزینه­های دشمن را بالا برده و قدرت دفاعی نیروهای خودی را نیز بالا می­برد. در تاریخ ایران و اسلام در عصر اسلامی، در برخی از متون اخلاقی و تاریخی در رابطه با مبحث دفاع غیرعامل و اصول آن، و  متناسب با زمان خود، جسته و گریخته مطالبی وجود دارد. دفاع غیرعامل دارای مولفه­های متعددی است، مهم­ترین آن­ها که در دوره­های گذشته مورد توجه بوده­اند عبارتند از: مکان­یابی، استحکامات، فریب، استتار، اختفاء و پوشش. از این میان مکان­یابی، استحکامات و فریب، بیشتر مورد توجه بوده است. مکان­یابی به ویژه در جای­گیری صحیح  احداث شهرها و نیز استقرار لشکرها در محل مناسب مورد توجه بود. استحکامات به ویژه در ساختار شهری و عناصر سه گانه کهن دژ، شارستان و ربض و عناصر دفاعی آن مانند بارو، برج و دروازه متبلور بود. فریب، جایگاه خاص خود را داشته و دارد، همواره تلاش می شده است، با حیله و فریب بر دشمن برتری یابند. بررسی موارد ذکر شده، موضوع مقاله حاضر خواهد بود.