چکیده مبسوط
مقدمه و هدف:
کلزا یکی از مهترین گیاهان روغنی در ایران و جهان می باشد. با توجه به وابستگی ایران به واردات دانه های روغنی و وجود شرایط مناسب برای تولید این محصول، تعیین ژنوتیپ های پایدار از نظر عملکرد دانه و توصیه بهترین ژنوتیپ ها برای گروه های محیطی مختلف ضروری است.
مواد و روش ها: به منظور مطالعه اثر برهمکنش ژنوتیپ و محیط، تعداد ۱۰ رقم
کلزا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در پنج منطقه شامل بیرجند، کرج، کاشمر، سنندج و شیراز در سال زراعی ۹۸-۱۳۹۷، کشت و از نظر عملکرد دانه ارزیابی شدند.
یافته ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه نشان داد که اثر محیط، تیمار و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی دار می باشد. محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به ترتیب ۷۴، ۱۲ و ۱۴ درصد از واریانس دادهها را به خود اختصاص دادند. در بین محیط ها بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به کرج با میانگین عملکرد ۵۱/۶ تن در هکتار بود. در بین ارقام بیشترین عملکرد دانه مربوط به Hyola۴۰۱ و Okapi به ترتیب برابر با ۵/۵۴ و ۵/۲۰ تن در هکتار بود. مولفه های اول و دوم در روش GGE biplot به ترتیب ۸۸/۸ و ۵/۹ درصد و مجموعا ۹۴/۷ از تغییرات عملکرد دانه را تبیین نمود. نمودار بررسی هم زمان پایداری و عملکرد، ژنوتیپ های Hyola۴۰۱ و Opera را تحت عنوان ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا معرفی کرد. با استفاده از نمودار چند ضلعی بای پلات، شش ژنوتیپ برتر و سه ابرمحیط شناسایی شد. نمودار روابط میان ارقام، ژنوتیپ های مورد بررسی را در دو گروه طبقه بندی نمود. گروه اول شامل ژنوتیپ های Zarfam، Likord، Sarigol، Hyola۴۰۱، Opera و Okapi و گروه دوم شامل ارقام Hyola۳۰۸، Modena، Option۵۰۰ و Modena بود. در محیط های کرج، بیرجند و سنندج ژنوتیپ های Hyola۴۰۱ و Opera، در محیط کاشمر ژنوتیپ Zarfam و در محیط شیراز ژنوتیپ Okapi مطلوب ترین ژنوتیپ ها از لحاظ عملکرد دانه بودند. ژنوتیپ Likord دارای پایداری عمومی نسبت به تمام محیط ها بود.
نتیجهگیری: بهطورکلی میتوان اینگونه نتیجه گیری نمود که ژنوتیپ Hyola۴۰۱ نسبت به سایر ژنوتیپها از مطلوبیت بیشتری برخوردار بوده و همچنین منطقه کرج در بین محیطهای مورد مطالعه از میانگین عملکرد بیشتری برخوردار است.