جاسوسی و تجسس در قانون مجازات ایران مبتنی بر فقه شیعه و اهل سنت

نظارت و کنترل در منابع فقهی اسلامی، هم فضیلت و هم ضرورت است و دستورها و توصیه های روشن و صریح کتاب و سنت، تاکید و تاییدی شاخص بر این مهم محسوب می شود. سیره و روش عملی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیر مومنان حضرت علی (علیه السلام) نیز نشانگر اهتمام ویژه این بزرگواران به امر نظارت و کنترل است. البته این همه تاکید و اهمیت، به این معنا نیست که نظارت همواره و همه جا صحیح و مشروع باشد، بلکه در بعضی از موارد، کنترل و نظارت، درست و قابل قبول نیست؛ در منابع فقهی نیز از برخی نظارت ها و کنترل ها به شدت منع شده است. براین اساس، نوشتار حاضر با بهره گیری از آموزه های قرآن کریم و کلام و سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین (علیهم السلام)، در پاسخ به فراخوان «همایش سراسری فقه اطلاعاتی» و با هدف تبیین و شناخت بیش از پیش موضوع «تجسس و جاسوسی در منابع فقهی» تهیه و تدوین شده است. در این مقاله پس از مقدمه، تعریف جاسوسی و تجسس و ویژگی های آن از منظر قرآن و احادیث بیان می شود. پس از آن انگیزه و عوامل تجسس، نتایج و آثار منفی تجسس، موارد جواز تجسس مورد بررسی قرار می گیرد. در ادامه رابطه تجسس و جاسوسی، پیشینه جاسوسی در آیات قرآن، و قبل از بیان نتیجه گیری، جاسوسی در فقه سیاسی اسلام از منظر فقهی مورد کنکاش و بررسی واقع می شود. مقاله حاضر از نوع توسعه ای، تحلیلی و کاربردی؛ و ابزار گردآوری اطلاعات برای انجام تحقیق، روش «کتابخانه ای» است. این تحقیق در واقع ماحصل بررسی منابع، مستندات و یافته های متعددی از مطالب مکتوب و آثار فقهی مرتبط است که مجموعه نظرات به دست آمده از این شیوه ها در بخش های مختلف نوشتار، به صورت تحلیلی مورد بهره برداری قرار گرفته است. هرچند در این مقاله، حداکثر تلاش برای دقت در تدوین دانسته ها و نظرات به کار گرفته شده و سعی بر آن بوده ضمن پرهیز از تکرار مکررات، مطالب تحلیلی و کاربردی عرضه شود؛ اما بدیهی است درک همه جانبه ی موضوع نیازمند توان و امکانی گسترده تر و متناسب با ابعاد وسیع و عمیق مطلب است و سطور پیشرو صرفا گام کوتاهی در مسیر بلند فرهنگ اسلامی و مختصر سخنی است در بحث مفصل «تجسس و جاسوسی» که در پاسخ به فراخوان «همایش سراسری فقه اطلاعاتی» تقدیم می شود. امید است صاحبنظران و ارباب فضل و دانش ما را از نظریات و دیدگاه های موثر و راه گشای خود، بهرهمند سازند.