تاریخ نگاری و آخرت گرایی؛ درنگی در سودمندی تاریخ بر اساس متون تاریخی مسلمانان

تاریخنگاری مسیر بالنده و امیدوار کننده ای را در کشور ما پیش گرفته است. این دانش دست کم برای نگاهداشتن بهم پیوستگی با میراث نیاکانمان و ارائه ضوابط و قواعدی در این زمینه، نیازمند واکاوی و بازخوانی نوشته های بازمانده از مورخان مسلمان پیشین است. این امر یکی از بایسته های بومی شدن پایه های معرفتی و رویکردها و سوگیریهای دانش تاریخ هم هست. مورخان مسلمان متاثر از قرآن که روایت تاریخ را "ذکری" (بر وزن پیدا) یعنی به خودآورنده و یادآورنده دلها (به عنوان مثال هود، ۱۲۰ و ق، ۳۷) نامیده است، سودمندیهای تاریخ و آگاهیهای تاریخی را فراتر از قلمرو زیست این جهانی آدمی می انگاشتند و سرای زیست جاودانه انسان را هم بهره مند از آن می شمردند. این نگاه که از دیدگاه تاریخ پژوهانی مانند مرحوم زرین کوب تاریخ را تا مرز همسایگی با تجربه های اخلاقی و حتی عرفانی می کشاند، می تواند همه فرایند تاریخ پردازی یعنی گردآوری اطلاعات، سنجش و پردازش آنها و سرانجام و به ویژه نگارش متن تاریخی را از خود متاثر کند، و بر همین اساس می توان از آن به عنوان یک معیار برای ارزیابی نوشته های تاریخی که مورد اهتمام شورای بررسی متون است، بهره جست. این نوشتار کوشیده است با مروری بر مقدمه چند متن برگزیده تاریخی تا پیش از قرن دهم هجری، آخرت گرایی از مسیر پرداختن به تاریخ را به عنوان یکی از انگیزه ها و پیامدهای تاریخ نگاری در دوره اسلامی بر رسد.