بازخوانی مفهوم سکونت در محلات تهران در دوره قاجار و پهلوی (مبتنی بر بررسی تفسیری تاریخ نوشته های فرهنگی و اجتماعی)

بررسی تاریخ و شواهد زیست در محلات سنتی ایران مبین ساختار و نظام کالبدی و اجتماعی منسجم و خودساخته و بیان­گر مفاهیم عالیه سکونت انسان است. در حالی ­که محلات امروز به تبع تغییر الگوی زیست و توسعه­های نوین شهری، دیگر از مشارکت اهالی و نظام خود انگیخته محله­محوری برخوردار نیستند. لذا توجه به اصول و آموزه­های حاکم بر جریان زندگی اجتماعی و مفاهیم متعالی سکونت محله سنتی برای ارتقاء کیفی زیست در شهر امروز امری ضروری است. هدف از این پژوهش، بازشناسی مفهوم سکونت در محلات تهران در دوره قاجار و پهلوی و روش تحقیق، ترکیبی از روش­های تفسیری تاریخی و تحلیل محتوای داده­ها است. این پژوهش ابتدا مختصری به تعریف و مفهوم محله پرداخته؛ سپس عوامل ادراک مفهوم محله و ویژگی­ها و شاخص­های هر عامل و نحوه ردیابی آن از محتوای متون ارائه شده است. درنهایت در بررسی متون به بازشناسی جریان زندگی و تجارب زیسته ساکنان محلات تهران پرداخته شده که این بخش با بهره­گیری از چند تاریخ­نوشته فرهنگی اجتماعی از محلات تهران صورت پذیرفته است. نتیجه این­که عوامل و معیارهای ادراک مفهوم محله حاکی از نقش اجتماعی و مشارکت شهروندان در جنبه­های مختلف سکونت از جمله امور خیر و نهضت­های اجتماعی سیاسی در محلات است. محلاتی که مکان ظهور و تبلور ارزش­های اجتماعی و فرهنگی از جمله وقف، نیکوکاری، احترام به بزرگان و دستگیری محرومان بوده؛ در حالی­که مفاهیم قلمرو، سلسله­مراتب و حریم در کالبد محله و ادراک ساکنان تعریف و نمود یافته و به واسطه تامین نسبی بسیاری از خدمات در محله و آرامش حاکم بر سکونت اجتماعی، ساکنان از رضایت­مندی نسبی برخوردارند. در نتیجه ساکنان خود را جزئی از محله دانسته و می­توان تبلور تعلقات مکانی به محله را در ابعاد مختلف کالبدی، رفتاری و معنایی شاهد بود.