جریان روشنفکری در عصر مشروطه: چالش ها و فرصت ها

روشنفکری به دنبال رویارویی جریانات دینی- کلیسایی با دستاوردهای علمی و بشری بود که پس از چند قرن چالش شدیدی را میان دین، علم و سیاست به وجود آورد. این پدیده در برهه ای از تاریخ (دوران قاجاریه) با همان ویژگی های غربی خود وارد ایران شد و در مواجه با نهضت مشروطه مجالی یافت تا بتواند عقاید و افکار خود را بر جامعه حاکم و از فرصت های به وجود آمده استفاده نماید. این نوشتار، ضمن اشاره به مفهوم روشنفکری در غرب و مختصات آن به بررسی وضعیت روشنفکری در دوران مشروطه پرداخته و چالش ها و فرصت هایی را که این گروه در جامعه با آن مواجه بوده است تبیین می نماید. با توجه به چالش ها و فرصت هایی که این جریان داشته می توان نتیجه گرفت اگر چه روشنفکران با طرح مفاهیمی چون حکومت قانون، آزادی خواهی، ملی گرایی و... در جهت محدود کردن نظام استبدادی گام برداشته و با شعار رفع عقب ماندگی جامعه ایران حرکت کردند اما اتکای بیش از حد و تسلیم آنها در برابر غرب، عدم پایگاه مردمی و از همه مهمتر مقاومت و مخالفت با نهاد روحانیت و دین، در عمل به یکی از عوامل اصلی انحراف در مشروطه مبدل شد که موجب محکم شدن جای پای استعمار در کشور و روی کارآمدن استبداد رضاخانی گردید.