لا قود لمن لایقاد منه: چرا قتل مجنون توسط عاقل قصاص ندارد؟

اگر شخص عاقل، مجنونی را عمدا به قتل برساند، قصاص نمی شود. این حکم در ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی تصریح شده است. مستند این حکم، روایتی است مشهور به صحیحه ابابصیر که براساس آن امام صادق در پاسخ به این پرسش ابابصیر می فرماید: کشتن مجنون توسط عاقل با قصاص همراه نخواهد بود. ایشان سپس قاعده «لاقود لمن لا یقاد منه» را مطرح فرموده اند. این روایت اگرچه به جهت برخورداری از سندی معتبر به صحیحه ملقب شده، لیکن خبر واحدی است که اگر بر روایات معارض، قرآن کریم و عقل عرضه شود، می توانند با چالش هایی گاه جدی همراه شود. بنابر تصریح قرآن کریم، قصاص برای بقاء و حفظ حیات است و مجازاتی برای پیشگیری از قتل های بعدی است، که با عدم نادیده گرفته می شود. از طرفی دیگر قاعده «لا قود» در مصادیق مشابه و در عمل در احکام فقها رعایت نشده است. در مسئله قتبل عمدی دیوانه توسط فرد عاقل، فقیهان برخلاف قاعده اولیه در قتل عمد، حکم به نفی دقصاص و لزوم پرداخت دیه نموده اند مستند این رای به ظاهر اجتماعی، خبری از امام باقر «ع» است که به «صحیحه ابابصیر» معروف است. نکته قابل توجه اینکه فقیهان از انجا که مفاد خبر خلاف واقع اولیه باب قصاص است، حدیث را منحصر به مورد خود یعنی قتل دیوانه دانسته و از تسری آن بر سایر موارد اجتناب نموده اند. نگارنده برخلاف نظر مشهور فقها، عبارت ذیل روایت را که فرموده اند: «لاقود لمن لا یقاد منه» تعلیل حکم می داند. لذا مضمون خبر را نه قضیه ای جزیی و مختص به مورد خود، بلکه مبین «قاعده ای عام» و «کبرایی کلی» می بیند. ودر ادامه به بحث معنای عبارت «لاقود لمن لا یقاد منه» می پردازیم. و علت قصاص نشدن عاقل در قتل فرد دیوانه.