شناسایی و بررسی خصوصیات ریخت شناختی Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده ی کاکتوس در استان فارس

خانواده کاکتوس (Cactaceae) گیاهانی گوشتی هستند که قادراند با کارایی بالایی آب را به توده ی زیستی تبدیل کنند. اگرچه یکی از شناخته شده ترین کاربردهای کاکتوس استفاده از آن به عنوان یک گیاه زینتی است، استفاده ی تجاری از گونه های کاکتوس برای پرورش میوه، استفاده از ساقه های جوان به عنوان سبزیجات و استفاده ی دارویی  از کاربردهای دیگر گیاهان کاکتوس محسوب می شود. عوامل مختلفی قادر به ایجاد بیماری در گونه های کاکتوس هستند، از جمله گونه های فوزاریوم، فیتوفتورا و پیتیوم که همگی در کاکتوس پوسیدگی ایجاد می کنند. درسال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ تعدادی کاکتوس آلوده با علایم پوسیدگی نرم ریشه و قاعده ی ساقه از مراکز فروش گیاهان زینتی در استان فارس جمع آوری شد. نمونه برداری از این کاکتوس های بیمار منجر به جداسازی جدایه هایی از جنس فوزاریوم شد که با توجه به خصوصیات ریخت شناختی و فیزیولوژیکی  به عنوان Fusariun oxysporum تشخیص داده شدند. قارچ عامل بیماری، دارای بالشتک های نارنجی رنگ و ماکروکنیدیوم های خمیده با سه یا چهار دیواره عرضی و میانگین اندازه ی (۴۵/۱± ۶۸/۳)×(۱۲/۴± ۵۸/۳۳) میکرومتر بود. میکروکنیدیوم ها یک سلولی و بیضی شکل، به صورت سرهای کاذب روی فیالیدهای کوتاه تشکیل می شدند و میانگین اندازه ی آن ها (۱۴/۱± ۲۱/۳)×(۳۵/۲± ۵۷/۸) میکرومتر بود. جدایه ها قادر به تولید کلامیدوسپورهای منفرد یا دوتایی با میانگین اندازه ی (۳۲/۱± ۶۰/۷)×(۴۷/۱± ۱۰/۸) میکرومتر بودند. آزمون بیماری زایی با افزودن ۱۰ میلی لیتر از سوسپانسیون قارچ- با غلظت  ۱۰۶ اسپور در میلی لیتر- به گلدان های ۲۰۰ میلی لیتری انجام شد. طوقه ی گیاهان پیش از مایه زنی به وسیله ی یک سوزن سترون زخمی شده بود. گیاهان شاهد پس از زخم شدن، توسط آب مقطر سترون مایه زنی   شکل ۱- ریخت شناسی کلامیدوسپور (a)، ماکروکنیدیوم (b) و سر دروغین (c) در جدایه ی Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (FC۲). خط مقیاس= ۲۰ میکرومتر. Fig. ۱. Characteristics of chlamydospore (a) macroconidium (b) and false head (c) in  Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (FC۲). Bar = ۲۰ μm گردیدند و برای هر تیمار سه تکرار در نظر گرفته شد. نتایج این آزمون نشان داد که جدایه ها قادر به ایجاد بیماری در جنس های مهم کاکتوس مثل Cereus sp.، Opuntia sp.، Echinocactus sp.،Ferocactus sp.  و Notocactus sp.  بوده، اما هیچ گونه علائمی در سایر گیاهان مایه زنی شده شامل ذرت (Zea mays)، کدو (Cucurbita  pepo)، ماش (Vigna radiata)، لوبیا قرمز (Phaseolus vulgaris)، بادمجان (Solanum melongena)، خربزه (Cucumis melo)، آفتابگردان (Helianthus annuus)، گوجه فرنگی (Lycopersicum esculentum) و باقلا (Vicia faba)  ایجاد نمی کنند. علائم آلودگی در گیاهان کاکتوس، حدود ۱۵ روز پس از مایه زنی به صورت لهیده شدن بافت ریشه و ساقه مشاهده شد و گیاهان، ۴۰ تا ۶۰ روز پس از مایه زنی کاملا خشک شده، ازبین رفتند.  با توجه به دامنه ی میزبانی، خصوصیات ریخت شناختی و فیزیولوژیکی، فرم ویژه قارچ به عنوان F. oxysporum f. sp. opuntiarum شناسایی شد (Gerlach ۱۹۷۲). این نخستین گزارش از شناسایی و تعیین خصوصیات ریخت شناختی F. oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده ی کاکتوس در ایران است(۱) .