ملاحظاتی در باب تعریف رابطه واژگانی شمول معنایی

متخصصان آموزش زبان بر این باورند که برای یادگیری یک واژه باید هشت چیز درباره آن بدانیم که این ها در واقع ابعاد مختلف دانش واژه محسوب میشوند. یکی از این ابعاد هشتگانه معنای آن واژه یا عبارت است. دانستن معنای یک عبارت صرفا شامل دانستن تعریف یا محتوای معنایی ذاتی آن نمی شود؛ منظور از دانستن معنای تعریفی یک واژه این است که سخنگوی توانمند همچنین می داند این عبارت چطور با واژه های دیگر زبان ارتباط پیدا می کند. از آنجایی که این روابط در بینادرک زبانی نقشی تعیین کننده ایفا می کنند، مطالعه این روابط واژگانی و مفهومی از اهمیت به سزایی برخوردار است. شمول معنایی، یعنی رابطه نمونه/گونه (به همراه رابطه عکسش، رابطه گونه/نمونه، یعنی فراشمولیت) به عنوان یکی از بینادی-ترین روابط ساختاری در واژگان محسوب می شود. علیرغم استفاده مکرر از این رابطه در حوزه های علمی گوناگون از جمله آموزش زبان، علوم کامپیوتر، مردم شناسی، منطق، زبانشناسی، روانشناسی و غیره متاسفانه زوایای مختلف این رابطه مفهومی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از مفروضات اصلی این پژوهش این است که تعریف ارائه شده برای شمول معنایی تا حدودی ناکارآمد است. از اینرو، پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی تلاشی است جهت معرفی نقایص و خلل های تعریف فعلی رابطه شمول معنایی و نحوه تعامل این رابطه با استلزام معنایی و هم معنایی. نتایج پژوهش حاضر حاکی از این است که تعریف "طبقه شمول" از شمول معنایی دارای نقایص جدی از جمله کاربرد حشوآمیز، خلط با مفهوم شبه شمول و عدم تمایز شفاف با رابطه جزءواژگی است. بعلاوه، یافته ها نشان می دهد عدم توجه به زیر مجموعه های شمول معنایی و نحوه ارتباط شمول معنایی با روابط مفهومی دیگر از قبیل هم معنایی و استلزام بویژه جهتداری این رابطه ها نیز در بازتعریف آن تاثیرگذار و رسیدن به تعریفی جامع و مانع از رابطه شمول معنایی بدون توجه به رابطه آن با دیگر روابط مفهومی امکان پذیر نیست.