بررسی صفات عملکردی و ترکیبهای اسانس سه جمعیت گیاه دارویی کاکوتی (Ziziphora tenuir L.) کشت شده در اصفهان

سابقه و هدف: گیاه دارویی کاکوتی (Ziziphora tenuir L.) گیاهی علفی، یکساله و متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) میباشد. این گیاه از نظر ترکیبهایی نظیر استرولها، اسیدهای چرب و فلاوونوئیدها بسیار غنی بوده و از مواد موثره آن در داروسازی استفاده میشود. از آنجا که برخلاف گونه چند ساله این گیاه، تحقیقات اندکی روی این گونه یکساله انجام شده است، بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی واکنش جمعیتهای مختلف گیاه به کشت در یک محل انجام شد.مواد و روشها: آزمایش طی سالهای ۱۳۹۸- ۱۳۹۶ در ایستگاه تحقیقاتی شهید فزوه وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان اجرا گردید و در آن سه جمعیت کاکوتی از رویشگاههای استان شامل جمعیتهای دامنه، قمیشلو و کلاه قاضی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. صفات اندازهگیری شده شامل : وزن تر و خشک اندام هوایی، ارتفاع بوته، نسبت وزن خشک به تر، وزن هزار دانه، وزن بذر تک بوته، درصد و عملکرد اسانس و ترکیبات اسانس بودند. درصد اسانس به روش تقطیر با آب با دستگاه کلونجر، مقدار ترکیبات اسانس با دستگاه کروما توگرافی گازی (GC) و نوع ترکیبات اسانس با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیفسنج جرمی (MS-GC) اندازه گیری شدند. تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار SAS ۹.۱ و مقایسه میانگین تیمارها نیز با آزمون LSD انجام شد.یافته ها: نتایج دو سال نشان داد که جمعیتهای مورد بررسی از نظر کلیه صفات مورد مطالعه تفاوت معنیداری داشتند. جمعیت قمیشلو، با متوسط عملکرد بذر و عملکرد خشک اندام هوایی (به ترتیب ۴۲ و ۵۶۶ کیلوگرم در هکتار) بیشترین و جمعیت دامنه به ترتیب ۶/۳۳ و ۴۰۶ کیلوگرم در هکتار، کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند. بیشترین درصد و عملکرد اسانس در جمعیت کلاه قاضی مشاهده گردید. سالهای آزمایش تاثیر معنیداری روی صفات عملکرد اندام هوایی و درصد اسانس داشت. برهمکنش جمعیت در سال نشان داد که جمعیت قمیشلو در هر دو سال زراعی از عملکرد بذر و اندام هوایی بالاتری برخوردار بود. آنالیز اسانس حضور ۱۹ ترکیب را در اسانس جمعیتهای مورد بررسی نشان داد و پولگون به عنوان ترکیب غالب اسانس معرفی گردید که مقدار آن از ۴۳ (قمیشلو) تا ۹۰ (دامنه و کلاه قاضی) درصد متغیر شد.نتیجهگیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که جمعیتهای مورد مطالعه تنوع ژنتیکی کافی برای صفات مختلف از جمله عملکرد اندام هوایی، عملکرد بذر و درصد اسانس را داشتند. وجود این تنوع می تواند زمینهساز انجام کارهای اصلاحی در آینده گردد. همچنین میتوان این گیاه را به عنوان منبع خوبی جهت تامین ترکیب پولگون مورد استفاده در صنایع غذایی و دارویی معرفی نمود.